Details
Name
Wilhelminaschool-Rehobothschool (vm), Urk
(1D481BD4633E1C1C9E7987A3C13A5006).jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
(553C131667F7B6845A087D1FF692FE38).jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
Number of images: 11
IntroductionEen door Cornelis Kruyswijk ontworpen school in Urk, gebouwd in 'een gematigd traditionele stijl, aangepast aan de meer landelijke omgeving'.
AddressSchoolstraat 100-108
Postal code(s)8321 GB
PlaceUrk
CountryNederland
Creator Cornelis Kruyswijk (Architect)
Production date1932
Current conditionGesloopt
Original usageLagere School
Object typeGebouw
BackgroundIn zijn boek over Cornelis Kruyswijk beschrijft Radboud van Beekum dat Kruyswijk opdrachten van scholen in kleinere gemeenten ontving toen in Amsterdam de eerste golf aan scholen van zijn hand gereed was. De naam die hij inmiddels in christelijke kring met zijn Amsterdamse scholen had opgebouwd, maakte ook schoolverenigingen elders, die niet gewend waren met een architect te werken, minder kopschuw. Van Beekum vermoedt dat ook Kruyswijks bemoeienissen met de Hervormde Gereformeerde Staatspartij van invloed waren. Tussen 1930 en 1933 bouwt of verbouwt Kruyswijk acht scholen in Brielle, Andijk, Medemblik, Marken en Urk. "Meestal bouwt hij in een gematigd traditionele stijl, aangepast aan de meer landelijke omgeving. Kenmerkend zijn vrijwel steeds de rondboog van de entree, het gebruik van helderrode baksteen, een grote kap, gedekt met rode pannen en voorzien van ruime overstekken" (Van Beekum, blz. 34).
Op de website van Schoolvereniging Rehoboth en de huidige Wilhelminaschool is meer te vinden over de historie van de school. De bouw van de school naar ontwerp van Kruyswijk was het resultaat van de oprichting, op 29 juli 1925, van de “Vereniging tot Stichting en Instandhouding van scholen met de Bijbel te Urk”. Pas in 1927, na veel verwikkelingen, wordt een christelijke school opgericht. Er is echter al een openbare school met een christelijk karakter omdat de arme Urker bevolking niet voldoende financiële middelen heeft om een eigen school te stichten. In februari 1927 vindt de opening van de eerste school plaats, maar er zijn zoveel kinderen aangemeld dat het bestuur besluit de school te splitsen.
Ik vermoed dat de school van Kruyswijk, die immers niet uit 1927 is, het gevolg is van deze splitsing. De twee nieuwe scholen kampen al snel met ruimtegebrek. Door het niet verstrekken van de financiële middelen van de gemeente, kan er geen extra lokaliteit worden gebouwd. Op advies van de inspectie wordt besloten de ene week aan de Wilhelminaschool en de andere week aan de Rehoboth een klas vrijaf te geven. Aan het begin van de jaren dertig zijn er grote financiële problemen. Bijna is de schoolvereniging failliet. In de oorlog weigert het bestuur dat de NSB bepaalt welke onderwijzers in dienst komen. Daardoor verliest zij de subsidie van het Rijk voor het personeel. De salarissen worden betaald door de kerkenraad van de Gereformeerde Kerk en enkele particulieren. Op last van de Duitse bezetter moest verder de naam van de Wilhelminaschool veranderd worden in Willem de Zwijgerschool. De oude namen werden echter niet van de muur verwijderd. Zo kwam het regelmatig voor dat mensen even stilstonden bij de naam ‘Wilhelmina’ om eer aan de koningin te betuigen. Hieraan kwam een eind toen twee Duitse soldaten in een dronken bui het naambord in de haven gooiden. Medewerkers van Zuiderzeewerken visten het bij toeval op en hebben het tot het eind van de oorlog verborgen gehouden.
Op de website van Schoolvereniging Rehoboth en de huidige Wilhelminaschool is meer te vinden over de historie van de school. De bouw van de school naar ontwerp van Kruyswijk was het resultaat van de oprichting, op 29 juli 1925, van de “Vereniging tot Stichting en Instandhouding van scholen met de Bijbel te Urk”. Pas in 1927, na veel verwikkelingen, wordt een christelijke school opgericht. Er is echter al een openbare school met een christelijk karakter omdat de arme Urker bevolking niet voldoende financiële middelen heeft om een eigen school te stichten. In februari 1927 vindt de opening van de eerste school plaats, maar er zijn zoveel kinderen aangemeld dat het bestuur besluit de school te splitsen.
Ik vermoed dat de school van Kruyswijk, die immers niet uit 1927 is, het gevolg is van deze splitsing. De twee nieuwe scholen kampen al snel met ruimtegebrek. Door het niet verstrekken van de financiële middelen van de gemeente, kan er geen extra lokaliteit worden gebouwd. Op advies van de inspectie wordt besloten de ene week aan de Wilhelminaschool en de andere week aan de Rehoboth een klas vrijaf te geven. Aan het begin van de jaren dertig zijn er grote financiële problemen. Bijna is de schoolvereniging failliet. In de oorlog weigert het bestuur dat de NSB bepaalt welke onderwijzers in dienst komen. Daardoor verliest zij de subsidie van het Rijk voor het personeel. De salarissen worden betaald door de kerkenraad van de Gereformeerde Kerk en enkele particulieren. Op last van de Duitse bezetter moest verder de naam van de Wilhelminaschool veranderd worden in Willem de Zwijgerschool. De oude namen werden echter niet van de muur verwijderd. Zo kwam het regelmatig voor dat mensen even stilstonden bij de naam ‘Wilhelmina’ om eer aan de koningin te betuigen. Hieraan kwam een eind toen twee Duitse soldaten in een dronken bui het naambord in de haven gooiden. Medewerkers van Zuiderzeewerken visten het bij toeval op en hebben het tot het eind van de oorlog verborgen gehouden.
DescriptionDe School met den bijbel die Kruyswijk voor de Urkse Schoolstraat ontwierp bood onderdak aan de Wilhelminaschool en de Rehobothschool. Het gebouw voldeed gedeeltelijk aan de kenmerken die Van Beekum beschrijft. De entree was inderdaad een rondboog en er was sprake van een flinke dakoverstek, maar verder zien we op foto's een gebouw van gele baksteen (of wit gesausde baksteen) op een donkere plint met een vrij gesloten uiterlijk aan de pleinzijde waar de ingang was. Het gebouw bestond uit twee lage armen (begane grond en een fors pannendak) en een middenpartij met de entreepartij. De middenpartij stak naar voren en had vijf lange verticale glas in lood ramen met daaronder een speelse driehoek als vensterbank annex plantenbak. De driehoeken vormden een element dat het meest aansloot op de Amsterdamse School. De glas-in-loodramen voorzagen het trappenhuis van licht.
De gevel meldde "School met den bijbel". Een foto in het Stadsarchief Amsterdam beschrijft het gebouw als de Dubbele Bijzondere Lagere School te Urk. Een reactie van een bezoeker van de site leidde mij naar de naam Wilhelminaschool, naar de Rehobothschool en naar meer foto's van het gebouw.
De gevel meldde "School met den bijbel". Een foto in het Stadsarchief Amsterdam beschrijft het gebouw als de Dubbele Bijzondere Lagere School te Urk. Een reactie van een bezoeker van de site leidde mij naar de naam Wilhelminaschool, naar de Rehobothschool en naar meer foto's van het gebouw.
InteriorOp een foto van het trappenhuis is te zien dat de vloeren betegeld waren met een rechthoekig patroon, ongeveer zoals we dat vinden bij de ingangen onder Kruyswijks arcades aan het Victorieplein in Amsterdam. Twee trappen voeren evenwijdig van elkaar naar een overloop, die voorzien wordt van licht door de glas-in-loodramen, en lopen dan door naar de eerste verdieping. De lokalen lagen ongetwijfeld aan de achterkant van het gebouw en de gangen en wc's aan de voorzijde. De wangen van de trappen en de zijwanden waren betegeld met geglazuurde tegels en hadden een donkere, vermoedelijk zwarte rand, en leken daarmee op trappen in andere scholen van Kruyswijk, onder meer de Aeneas Mackayschool en de Bugenhagenschool. Een andere foto van het interieur toont één van de gangen, vermoedelijk de gang op de eerste verdieping aan de rechterkant van de entreepartij, afgaand op de in vieren verdeelde ramen die in een strook zijn gevat.Ten slotte bestaat er nog een foto van een klaslokaal met grote hoge ramen.
Recent developmentsIn 1987 is de school gesloopt. Op dezelfde plek staan nu huizen in 'Urkse stijl' en een monumentje dat herinnert aan de Duitse razzia in 1944. Alle mannen in de leeftijdscategorie 18 tot 44 jaar moesten zich toen op bevel van de Duitse bezetter bij de Wilhelminaschool melden. Even verderop staat het standbeeld 'De toekomst van Urk'. Bij de onthulling van laatstgenoemde werd door de wethouder, mevr. Stiene Kramer, bij de plek van de school stilgestaan: “Vroeger werd op deze plaats de jeugd onderwezen, onderricht voor de toekomst, wie niets leert heeft geen toekomst, een symbolische plaats”.
De website van de tegenwoordige Koningin Wilhelminaschool gaat ook in op de historie: "Veel ' oudere' dorpsgenoten denken met weemoed terug aan de oude Wilhelminaschool met haar grote plein vlakbij de vuurtoren. Vanaf de eerste verdieping konden de kinderen op vrijdagmiddag hun familie met de kotter in de haven zien thuiskomen. Vele generaties op Urk hebben de Wilhelminaschool bezocht. Talloze verhalen horen we nog altijd als men spreekt over de snoepwinkeltjes bij de school, de conciërge, de gymzaal, het grote handenarbeidlokaal, oude meester Bos, enz. Voor velen is de Wilhelminaschool historisch en gevoelsmatig te vergelijken met de Bethelkerk. Beide gebouwen zijn / waren niet weg te denken uit het oude dorpsbeeld. In 1987 werd dit 'instituut' afgebroken en verhuisde de school naar het terrein naast de Grietje Nentjes kleuterschool aan de Nieuw-Guineastraat 1 (...) Na de Kerstvakantie in het schooljaar 2010-2011 is de Wilhelminaschool opnieuw naar een andere locatie gegaan en wel naar de Almerelaan 16. In het trappenportaal hangt nog de schoolbel van de Wilhelminaschool bij de vuurtoren."
De website van de tegenwoordige Koningin Wilhelminaschool gaat ook in op de historie: "Veel ' oudere' dorpsgenoten denken met weemoed terug aan de oude Wilhelminaschool met haar grote plein vlakbij de vuurtoren. Vanaf de eerste verdieping konden de kinderen op vrijdagmiddag hun familie met de kotter in de haven zien thuiskomen. Vele generaties op Urk hebben de Wilhelminaschool bezocht. Talloze verhalen horen we nog altijd als men spreekt over de snoepwinkeltjes bij de school, de conciërge, de gymzaal, het grote handenarbeidlokaal, oude meester Bos, enz. Voor velen is de Wilhelminaschool historisch en gevoelsmatig te vergelijken met de Bethelkerk. Beide gebouwen zijn / waren niet weg te denken uit het oude dorpsbeeld. In 1987 werd dit 'instituut' afgebroken en verhuisde de school naar het terrein naast de Grietje Nentjes kleuterschool aan de Nieuw-Guineastraat 1 (...) Na de Kerstvakantie in het schooljaar 2010-2011 is de Wilhelminaschool opnieuw naar een andere locatie gegaan en wel naar de Almerelaan 16. In het trappenportaal hangt nog de schoolbel van de Wilhelminaschool bij de vuurtoren."
Sources
Radboud van Beekum, Cornelis Kruyswijk. Amsterdamse School architect (Bussum, 2006).
Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.
'De Urker gevangenen riepen niet 'Heil Hitler', maar 'Drei Liter''. In: Nederlands Dagblad, 31 december 1986.
Links
Submitted by Gert-Jan Lobbes
Professional or personal relationEen gebouw met laat Amsterdamse School-kenmerken op het voormalige eiland Urk. Dat vind ik bijzonder. Jammer dat het gebouw niet meer bestaat. Adrianus Meijer fotografeerde meerdere scholen van Kruyswijk, meestal in Amsterdam, maar reisde dus ook de provincie in. Bijzonder is dat het gebouw met de twee scholen blijkbaar zo vol was, dat op advies van de inspectie werd besloten de ene week aan de Wilhelminaschool en de andere week aan de Rehoboth een klas vrijaf te geven.
Related objects