Details
Name
Synagoge, Nieuwe Molstraat, Den Haag
Number of images: 14
IntroductionHet meest uitgesproken Amsterdamse School-ontwerp van Harry Elte is helaas in 1981 gesloopt.
AddressNieuwe Molstraat 6
Postal code(s)2512 BK
PlaceDen Haag
CountryNederland
Creator Harry Elte (Architect)
Willem Bogtman (Kunstenaar)
Willem Bogtman (Kunstenaar)
Production date1924 - 1925
Current conditionGesloopt
Original usageSynagoge
Object typeGebouw
BackgroundIn de BONAS-uitgave over architect Harry Elte lezen we het volgende: "In 1923 was er in Den Haag behoefte aan een nieuwe synagoge in de oude Jodenbuurt. Omdat men echter verwachtte dat op den duur door verhuizingen naar nieuwe wijken de synagoge overbodig zou worden, werd besloten de nieuwe sjoel te bouwen als onderdeel van een administratiegebouw vlak bij de Grote Synagoge in de Wagenstraat. Vanwege die tijdelijkheid koos men ervoor om het karakter van een synagoge niet in de voorgevel tot uitdrukking te laten komen. Een bouwcommissie bereidde de architectenkeuze voor. De Kerkeraad besloot op basis daarvan in 1923 aan Elte de opdracht te verlenen vanwege de 'zeer gunstige informaties' en omdat hij durfde bevestigen dat de aanneemsom van het gebouw niet met een zeker percentage zou worden overschreden. De Haagse architect Lodewijk Simons, die gewoonlijk voor de joodse gemeente werkte, wilde deze waarborg niet geven en werd daarom gepasseerd." (Van Grieken, blz. 17).
Het complex van de zogenaamde "Tweede Synagoge" omvatte aldus naast de synagoge een administratiegebouw met een rabbinaatsruimte, een onderwijsbureau en een conciërgewoning (3e etage Nieuwe Molstraat 13). Het werd in 1924-1925 gebouwd door aannemer firma P.J. Paternotte & S.N. Hagemeijer, Amsterdam. Door de firma W. Bogtman uit Haarlem werd divers glas-in-lood geleverd. De synagoge werd ingewijd op 8 september 1925.
Zoals al was voorzien bij de bouw, werd de synagoge al in 1938 overbodig. Het bestuurlijk centrum van de joodse gemeente bleef er wel gevestigd. Van 1938 tot 1942 was de synagoge in gebruik als 'jeugdsjoel'. In 1961 werd het gebouw verbouwd tot "Joods Centrum", een complex met vergader- en feestzalen. De synagoge werd een feestzaal met 174 zitplaatsen, een toneel en een buffet. Het steile dak werd vervangen door een plat glazen dak op vakwerkliggers. In 1981 werd het pand verkocht aan de gemeente Den Haag, die het vervolgens sloopte.
Het complex van de zogenaamde "Tweede Synagoge" omvatte aldus naast de synagoge een administratiegebouw met een rabbinaatsruimte, een onderwijsbureau en een conciërgewoning (3e etage Nieuwe Molstraat 13). Het werd in 1924-1925 gebouwd door aannemer firma P.J. Paternotte & S.N. Hagemeijer, Amsterdam. Door de firma W. Bogtman uit Haarlem werd divers glas-in-lood geleverd. De synagoge werd ingewijd op 8 september 1925.
Zoals al was voorzien bij de bouw, werd de synagoge al in 1938 overbodig. Het bestuurlijk centrum van de joodse gemeente bleef er wel gevestigd. Van 1938 tot 1942 was de synagoge in gebruik als 'jeugdsjoel'. In 1961 werd het gebouw verbouwd tot "Joods Centrum", een complex met vergader- en feestzalen. De synagoge werd een feestzaal met 174 zitplaatsen, een toneel en een buffet. Het steile dak werd vervangen door een plat glazen dak op vakwerkliggers. In 1981 werd het pand verkocht aan de gemeente Den Haag, die het vervolgens sloopte.
DescriptionHet gebouw was gebouwd op een terrein grenzend aan dat van de 19e-eeuwse Grote Synagoge in de Wagenstraat. De voorgevel in de Nieuwe Molstraat was in de stijl van de Amsterdamse School. Dit blijkt onder meer uit de horizontaal gekoppelde vensters op de begane grond en de tweede verdieping, de rondingen in het metselwerk en de torenvormige opbouw aan de rechterzijde. De hoofdtoegang tot de synagoge werd benadrukt door een driehoekige bekroning waarvoor een lantaarn hing. Rechts was een aparte toegang naar de administratie, de vrouwengalerij en de woning op de derde verdieping. Naast deze toegang waren de huisnummers 13 en 15 onder elkaar in steen uitgehakt.
De synagoge kreeg een vrij steil dak, gedragen door een stalen vakwerkconstructie, bekleed met leien, dat alleen vanaf de achterzijde zichtbaar was. Deze driehoek van de kap in de achtergevel was voorzien van glas. De driehoek vormde een thema dat op nog twee andere prominente plaatsen in het gebouw terugkeerde, namelijk (zoals hierboven reeds genoemd) boven de ingang en in het interieur als omlijsting van de kast waarin de Thorarollen werden bewaard.
De synagoge kreeg een vrij steil dak, gedragen door een stalen vakwerkconstructie, bekleed met leien, dat alleen vanaf de achterzijde zichtbaar was. Deze driehoek van de kap in de achtergevel was voorzien van glas. De driehoek vormde een thema dat op nog twee andere prominente plaatsen in het gebouw terugkeerde, namelijk (zoals hierboven reeds genoemd) boven de ingang en in het interieur als omlijsting van de kast waarin de Thorarollen werden bewaard.
InteriorDe sjoelruimte was aan de achterzijde op de eerste verdieping gelegen, dit vanwege de indirecte lichtinval via de glaskap. Er was plaats voor 230 mannen op de eerste verdieping en voor 120 vrouwen op een galerij langs drie zijden op de tweede. De gebedsruimte lag overdwars, dat wil zeggen met de aron (de kast waarin de vijf Thorarollen bewaard worden) midden tegen één van de lange wanden. De eigenlijke rechthoekige kast van de aron was opgenomen in een grote driehoek van donker gebeitst eikenhout en geplaatst tegen een met donker marmer beklede wand. De ruimte werd verlicht door één grote en twee kleinere roodkoperen lantaarns. De grote lantaarn doet denken aan de lantaarns die Elte later voor de Obrechtsjoel in Amsterdam zou ontwerpen. Twee kleine lantaarns waren aangebracht op de bima, de verhoging met grote tafel waarop de Thora werd uitgerold en gelezen.
Recent developmentsDr. Timothy De Paepe maakte in 2013 een 3D-reconstructie van de synagoge en het interieur. Enkele van zijn foto's zijn hierbij afgebeeld.
Sources
L. van Grieken, P. D. Meijer en A. Ringer, Harry Elte PHzn (1880-1944) (Uitgeverij BONAS, Rotterdam, 2001).
Links
Submitted by Gert-Jan Lobbes
Professional or personal relationElte's meest uitgesproken Amsterdamse School-gebouw, helaas gesloopt in 1981. Tegenwoordig zouden we met erfgoed als dit zorgvuldiger omspringen.
Related objects