Details
Naam
Toministraat 10-22, Amsterdam
Aantal afbeeldingen: 23
IntroductieBijzonder: een gebedshuis in een woningblok.
AdresToministraat 10-22
Postcode(s)1094
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Cornelis Kruyswijk (Architect)
Datum1930 - 1931
Huidige staatDeels uitgebreid of vernieuwd (nieuwbouw)
OpdrachtgeverHersteld Evangelisch Lutherse Kerk
Oorspronkelijke functieEtagewoningen / diverse overige functies
Huidige functieEtagewoningen / appartementen
Type objectGeen beschermde status, Blok
AchtergrondCornelis Kruyswijk ontwierp hervormde en apostolische kerkgebouwen in Amsterdam, waaronder de Willem de Zwijgerkerk en Apostolische kerken in de Watergraafsmeer en Amsterdam Noord. Ook kleinere protestantse kerkgenootschappen wendden zich tot Kruyswijk voor het ontwerp van een bedehuis. Bijzonder is dat Kruyswijk in twee gevallen gebedshuizen onderbracht in door hem ontworpen woningblokken. In 1928 was dit het geval aan de Amstelveenseweg/Karperweg, waar een wijkgebouw van de Herenigde Doopsgezinde Gemeente een plaats kreeg in een groot woningblok. Bij de Hersteld Evangelische Lutherse Rogatekapel aan de Toministraat in de Amsterdamse Indische Buurt werd in 1930 eenzelfde principe toegepast. Het woord "rogate" is Latijn en betekent "vráágt" of "bidt". De kapel werd verdeeld over begane grond en eerste verdieping ingebouwd in een blok van veertien woningen. Slechts de smalle hoge ramen in de voorgevel en de smeedijzeren aanduiding Rogatekapel gaven aan dat het gebouw, waar ook diverse wijkvoorzieningen waren opgenomen, een kerkelijke functie had. Inclusief een gaanderij konden 300 zitplaatsen worden gerealiseerd.
De kapel, vanaf 1952 Evangelisch Lutherse Kerk, werd buiten gebruik gesteld in 1982. Als door een wonder overleefde het totale blok de sloopwoede die vele Amsterdamse School gebouwen in de Indische Buurt in de jaren tachtig trof. De kapel kreeg een nieuwe bestemming als moskee (de An Nasr Moskee). Nadat deze moskee in 1995 was verhuisd naar de Celebesstraat, is de voormalige Rogatekapel verbouwd tot woningen. Daarbij is ook het blok als geheel gerenoveerd. Vandaag moet je goed kijken om te ontdekken dat de oorspronkelijke gevel er iets anders heeft uitgezien. De smeedijzeren letters ROGATE zijn nog een tijd te zien geweest aan een Amsterdamse School-gevel van Jac. Baars in de nabije Commelinstraat (nummer 16). Geen heel vreemde bestemming aangezien het ging om een wijkgebouw van de Lutherse kerk, hoewel het oorspronkelijk een buurtsynagoge was. Sinds 2015 is dit een woning; bij de verbouwing zijn alle gebedsruimte-restanten in het interieur verwijderd en ook de letters van de gevel gehaald.
De kapel, vanaf 1952 Evangelisch Lutherse Kerk, werd buiten gebruik gesteld in 1982. Als door een wonder overleefde het totale blok de sloopwoede die vele Amsterdamse School gebouwen in de Indische Buurt in de jaren tachtig trof. De kapel kreeg een nieuwe bestemming als moskee (de An Nasr Moskee). Nadat deze moskee in 1995 was verhuisd naar de Celebesstraat, is de voormalige Rogatekapel verbouwd tot woningen. Daarbij is ook het blok als geheel gerenoveerd. Vandaag moet je goed kijken om te ontdekken dat de oorspronkelijke gevel er iets anders heeft uitgezien. De smeedijzeren letters ROGATE zijn nog een tijd te zien geweest aan een Amsterdamse School-gevel van Jac. Baars in de nabije Commelinstraat (nummer 16). Geen heel vreemde bestemming aangezien het ging om een wijkgebouw van de Lutherse kerk, hoewel het oorspronkelijk een buurtsynagoge was. Sinds 2015 is dit een woning; bij de verbouwing zijn alle gebedsruimte-restanten in het interieur verwijderd en ook de letters van de gevel gehaald.
BeschrijvingHet blok had een beroemde buurman. Rechts stond, op de hoek van de Toministraat en de Insulindeweg, het karakteristieke blok van Wijdeveld dat bekendheid verwierf als "de billen van Wijdeveld". Dit blok werd jammer genoeg gesloopt. De woonblokken aan de overkant van de Toministraat evenals aan de Minahassastraat werden ook volledig gesloopt. Slechts gebleven is de linkerbuurman in de Minahassastraat, een voormalig schoolgebouw met Amsterdamse School-trekken naar ontwerp van Lansdorp voor Publieke Werken.
Het blok van Kruyswijk heeft een lange gevel aan de Toministraat. De opbouw van dit geveldeel is symmetrisch. Links en rechts strekt zich een erker uit over de eerste en tweede verdiepingen. De voordeuren van de voormalige kapel zijn halfrond. De vierde verdieping bestaat uit een reeks zolderraampjes, waarbij de twee uiterste raampjes langwerpig zijn. Het dak is plat en de dakrand is stoer vormgegeven met zwart geglazuurde vorstpannen, die als kantelen werken. Bijzonder mooi zijn de hijsbalken. Deze lijken sterk op de hijsbalken aan een woningblok in de Korte Meerhuizenstraat. Aangezien dat ook een blok van Kruyswijk betreft, ontworpen 1921-1923, acht ik het waarschijnlijk dat Kruyswijk zelf bij beide blokken de hijsbalken heeft ontworpen.
De overgang naar de Minahasstraat is het spannendste deel van de gevel van Kruyswijk. Hier verheft zich een soort toren - wellicht een verwijzing naar de kapel hoewel torens als deze niet ongebruikelijk zijn in woonblokken tijdens de Amsterdamse School periode. De toren is een verdieping hoger dan de rest van de gevel, ook weer met een dakrand van vorstpannen als kantelen. Aan de zijkant is een vlaggenmast aangebracht met een sierlijk smeedijzeren basis, die sterk doet denken aan het smeedijzer aan de Smallepadschool, ook van Krusywijk. Aan de basis van de toren bevindt zich een bijzonder vormgegeven ingang, met natuurstenen ornamenten (wit geschilderd) en een bescheiden uitbouwtje. De hoek van de Minahassastraat is geen rechte hoek maar beide geveldelen staan enigszins schuin ten opzichte van elkaar. Hoewel de gevel even hoog is als die in de Toministraat, wijkt de vierde verdieping terug achter een hoge bakstenen rand, ook weer met vorstpannen. In combinatie met de dakrand een verdieping hoger zorgt dit voor een heel mooi effect. De rest van de gevel aan de Minahassastraat is zeer sober vormgegeven, maar sluit daardoor goed aan op de strakke (school)gevel van Lansdorp.
Het blok van Kruyswijk heeft een lange gevel aan de Toministraat. De opbouw van dit geveldeel is symmetrisch. Links en rechts strekt zich een erker uit over de eerste en tweede verdiepingen. De voordeuren van de voormalige kapel zijn halfrond. De vierde verdieping bestaat uit een reeks zolderraampjes, waarbij de twee uiterste raampjes langwerpig zijn. Het dak is plat en de dakrand is stoer vormgegeven met zwart geglazuurde vorstpannen, die als kantelen werken. Bijzonder mooi zijn de hijsbalken. Deze lijken sterk op de hijsbalken aan een woningblok in de Korte Meerhuizenstraat. Aangezien dat ook een blok van Kruyswijk betreft, ontworpen 1921-1923, acht ik het waarschijnlijk dat Kruyswijk zelf bij beide blokken de hijsbalken heeft ontworpen.
De overgang naar de Minahasstraat is het spannendste deel van de gevel van Kruyswijk. Hier verheft zich een soort toren - wellicht een verwijzing naar de kapel hoewel torens als deze niet ongebruikelijk zijn in woonblokken tijdens de Amsterdamse School periode. De toren is een verdieping hoger dan de rest van de gevel, ook weer met een dakrand van vorstpannen als kantelen. Aan de zijkant is een vlaggenmast aangebracht met een sierlijk smeedijzeren basis, die sterk doet denken aan het smeedijzer aan de Smallepadschool, ook van Krusywijk. Aan de basis van de toren bevindt zich een bijzonder vormgegeven ingang, met natuurstenen ornamenten (wit geschilderd) en een bescheiden uitbouwtje. De hoek van de Minahassastraat is geen rechte hoek maar beide geveldelen staan enigszins schuin ten opzichte van elkaar. Hoewel de gevel even hoog is als die in de Toministraat, wijkt de vierde verdieping terug achter een hoge bakstenen rand, ook weer met vorstpannen. In combinatie met de dakrand een verdieping hoger zorgt dit voor een heel mooi effect. De rest van de gevel aan de Minahassastraat is zeer sober vormgegeven, maar sluit daardoor goed aan op de strakke (school)gevel van Lansdorp.
InterieurHet zou interessant zijn om het interieur van de Rogatekapel te vergelijken met andere kerkinterieurs van Kruyswijk. Op een foto van de kansel met de basis van het orgel na, in het Stadsarchief, heb ik nog geen foto's van het interieur gevonden.
Bronnen
R. van Beekum, Cornelis Kruyswijk 1884-1935 - Amsterdamse School-architect (Bussum, 2006).
Beeldbank Stadsarchief Amsterdam.
Links
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandEen schitterende Kruyswijk gevel, heel mooi en met zorg voor details gerenoveerd. Dat schotelantennes aan deze gevel mogen worden gehangen is dan wel weer jammer. Maar ja, het is geen monument, zelfs geen gemeentelijk monument. Waren er maar meer AS-blokken als dit blijven staan in de Indische Buurt!
Gerelateerde objecten