Details
Naam
Synagoge Benij Berith Bebeth Ja'akob (v.m.)
Aantal afbeeldingen: 8
IntroductieVerbouwd in de stijl van de Amsterdamse School, althans, gedeeltelijk.
AdresCommelinstraat 16
Postcode(s)1093 TR
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Jacobus S. Baars (Architect)
J.B. Wijnstok jr (Architect)
J.B. Wijnstok jr (Architect)
Datum1922
Huidige staatGerealiseerd
OpdrachtgeverA. de Vries
Oorspronkelijke functieEtagewoningen / appartementen
Huidige functieEtagewoningen / appartementen
Type objectGeen beschermde status, Gebouw
AchtergrondDeze synagoge is een chewresjoeltje (buurtsynagoge) in de Dapperbuurt. Hier woonden niet zoveel Joden als in de Transvaal- en Oosterparkbuurt maar een kleine concentratie bevond zich in en rondom de Commelinstraat. Een van de oprichters was S. v.d. Zijl. De vereniging Benij Berith Bebeth Ja'akob (Zonen van het Verbond van het Huis van Jacob) stelde in september 1921 een bedrag van Fl. 4000,- beschikbaar voor de inrichting van de synagoge. Het ontwerp was van Jac. Baars. De inwijding vond plaats op 21 september 1922.
De vereniging kampte met een teruglopend ledental. Uiteindelijk werden vereniging en synagoge in 1936 opgeheven, waarna de inventaris werd verdeeld over verschillende synagogen in Amsterdam en de rest van het land. In datzelfde jaar werd het gebouw in gebruik genomen als kerk van de Oud Gereformeerde Gemeente. Na de oorlog zat er onder meer de evangelisch-lutherse jeugdorganisatie "Wees een licht", waarbij het interieur slechts kleine wijzigingen onderging. Op de gevel prijkten jarenlang de smeedijzeren letters "Rogate". Deze waren afkomstig van een woonblok annex kapel van Cornelis Kruyswijk in de Toministraat waarvan de kapel in de jaren 80 werd gesloten en omgebouwd tot woningen.
De vereniging kampte met een teruglopend ledental. Uiteindelijk werden vereniging en synagoge in 1936 opgeheven, waarna de inventaris werd verdeeld over verschillende synagogen in Amsterdam en de rest van het land. In datzelfde jaar werd het gebouw in gebruik genomen als kerk van de Oud Gereformeerde Gemeente. Na de oorlog zat er onder meer de evangelisch-lutherse jeugdorganisatie "Wees een licht", waarbij het interieur slechts kleine wijzigingen onderging. Op de gevel prijkten jarenlang de smeedijzeren letters "Rogate". Deze waren afkomstig van een woonblok annex kapel van Cornelis Kruyswijk in de Toministraat waarvan de kapel in de jaren 80 werd gesloten en omgebouwd tot woningen.
BeschrijvingHet is een opmerkelijk gebouw. De synagoge werd gemaakt in een onderstuk en een beletage van een groot huis. De straat is gebouwd rond 1900. Statige huizen waarvan alleen de nrs. 2 t/m 16 aan de rechterkant van de straat nog van de oorspronkelijke bouw zijn. J.B. Wijnstok jr ontwierp de huizen op 12, 14 en 16, in een traditioneel-negentiende-eeuwse stijl. Met siermetselwerk kreeg het onderstuk door de interventie van Jac. Baars enkele fraaie accenten in de stijl van de Amsterdamse School. Het onderstuk is opgemetseld in gele en gestinterde baksteen en bestaat op de begane grond uit een centraal geplaatste ingang voor de synagoge geflankeerd door spleetvormige raamopeningen. De linkerdeur gaf toegang tot de aparte galerij voor vrouwen. De rechterdeur is de ingang tot de bovenwoningen. Boven elk van deze deuren is een wigvormige lichtopening uitgespaard in het metselwerk, thans dichtgemetseld. De drie vensters zijn van de vrouwengalerij, geplaatst in een zone van licht uitkragend siermetselwerk. De roedevedeling van deze vensters is helaas verdwenen. Het Amsterdamse School-onderstuk is volkomen misplaatst in deze herenhuizen, maar voor mij is het toch een fraai stukje Amsterdamse School.
InterieurHet interieur was tot medio 2014 goed bewaard. De wandafwerking had tweekleurige tegelfriezen en het stucplafond was in vakken verdeeld. De achterwand van decoratief metselwerk met uitsparingen voor bergplaatsen en de kast voor Torahrollen was nog aanwezig. Bij de verbouwing in 2014 tot woning zijn alle restanten in het interieur verwijderd. In het Stadsarchief zijn foto's van de situatie tijdens de verbouwing te vinden, die bij deze bijdrage zijn opgenomen. Ook de smeedijzeren letters "Rogate" die oorspronkelijk de lutherse kapel in de Toministraat aanduidden (een complex van Cornelis Kruyswijk) zijn verwijderd.
Recente ontwikkelingenDe Commelinstraatsjoel was de laatste nog bestaande, door Jac. Baars ontworpen synagoge in Amsterdam en tevens één van de weinige nog bestaande Amsterdamse verenigingssynagogen. Bovendien was dit één van de laatst overgebleven werken uit het oeuvre van Baars.
Bronnen
Ons Amsterdam, juni 2007.
Medewerker Joods Historisch Museum
David Mulder, 'Verenigingssynagoge Commelinstraat gesloopt'. In: Cuypersbulletin, Jaargang 19, Nummer 2, 2014. Ook te vinden op http://cuypersgenootschap.nl/publicaties/
Ingezonden door Corrie Groen- Pickhard
Professionele of persoonlijke bandCorrie Groen-Pickhard: Ik fietste toevallig de Commelinstraat in en mijn oog viel onmiddellijk op dit Amsterdamse School-onderstuk in een rijtje deftige huizen van rond 1900. Het past echt niet in deze huizen en het springt er als het ware uit.
Gert-Jan Lobbes: in januari 2017 heb ik deze tekst aangevuld naar aanleiding van publicaties van David Mulder in het Cuypersbulletin en het Jaarboek 2014 van het Cuypersgenootschap, evenals gepubliceerde foto's van de restanten van het interieur, in de Beeldbank van het Stadsarchief.
Gert-Jan Lobbes: in januari 2017 heb ik deze tekst aangevuld naar aanleiding van publicaties van David Mulder in het Cuypersbulletin en het Jaarboek 2014 van het Cuypersgenootschap, evenals gepubliceerde foto's van de restanten van het interieur, in de Beeldbank van het Stadsarchief.
Gerelateerde objecten