Details
Naam
Bugenhagenschool (v.m.), Amsterdam
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
Aantal afbeeldingen: 36
IntroductieDeze school van Kruyswijk heeft ook een mooi trappenhuis.
AdresUiterwaardenstraat 263
Postcode(s)1079 CR
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Cornelis Kruyswijk (Architect)
Kees Kuiler (Kunstenaar)
Theo van Reijn (Kunstenaar)
Kees Kuiler (Kunstenaar)
Theo van Reijn (Kunstenaar)
Datum1932 - 1933
Huidige staatDeels of volledig gerenoveerd
OpdrachtgeverSchoolvereniging Luther
Oorspronkelijke functieLagere School
Huidige functieMiddelbare School
Type objectGeen beschermde status, Gebouw
AchtergrondKruyswijk was belijdend lidmaat van de Nederlands Hervormde Gemeente in Amsterdam. Hij maakte deel uit van de Commissie tot bestuur der scholen der Nederlands Hervormde Gemeente. Deze organisatie nam het initiatief tot de stichting van een groot aantal scholen in Amsterdam, vooral na de totstandkoming van de Lager-Onderwijswet van 1920. In nog geen tien jaar bouwde Kruyswijk in haar opdracht alleen al in Amsterdam twaalf scholen voor christelijk lager onderwijs.
Eind jaren twintig was een plan voor een tuinstadwijk in Plan Zuid bij gebrek aan visie en middelen een zachte dood gestorven. Op het daarvoor bestemde terrein werd in 1931 begonnen met de bouw van het Uitbreidingsplan Rijnstraat, ontworpen door de afdeling Stadsontwikkeling. De straten werden breder, kregen een noord-zuidoriëntatie en ook de blokdiepte nam toe. Scholen en speelplaatsen werden op strategische punten geplaatst om de openheid van dit stadsdeel te vergroten.
Ten zuiden van de Zuider Amstellaan (tegenwoordig Rooseveltlaan) stonden in de knik van de Uiterwaardenstraat twee scholen gepland. Een voorbereidende school naar ontwerp van Kruyswijk vond geen doorgang, maar in het tegenoverliggende woningblok van Piet Kramer werd door Kruyswijk wel een lagere school gebouwd. Het werd de 'Christelijke Openluchtschool voor gezonde kinderen' onder het patronage van Johannes Bugenhagen (1485-1558), een Duitse theoloog, kerkhervormer en medestander van Maarten Luther. Zijn door Theo van Reijn gebeeldhouwde wat norse kop met zuinige mond (naar een portret van Lucas Cranach de Oude?) is nog altijd prominent aanwezig links van de entree. Verder werd het bijbelcitaat "Want HY zal het doen gelukken" (Nehemia 2:20) in de gevel ingemetseld.
Oorspronkelijk waren openluchtscholen bedoeld om zieke kinderen in het beginstadium van tuberculose weerbaarder te maken en te genezen, door ze in een frisse omgeving te laten verblijven. De eerste scholen daarvoor werden begin twintigste eeuw opgericht. Later ontwikkelde zich het idee dat een dergelijk klimaat ook voor gezonde kinderen aantrekkelijk was. Zeer bekend is Duikers ontwerp voor een openluchtschool aan de Amsterdamse Cliostraat (1930).
Eind jaren twintig was een plan voor een tuinstadwijk in Plan Zuid bij gebrek aan visie en middelen een zachte dood gestorven. Op het daarvoor bestemde terrein werd in 1931 begonnen met de bouw van het Uitbreidingsplan Rijnstraat, ontworpen door de afdeling Stadsontwikkeling. De straten werden breder, kregen een noord-zuidoriëntatie en ook de blokdiepte nam toe. Scholen en speelplaatsen werden op strategische punten geplaatst om de openheid van dit stadsdeel te vergroten.
Ten zuiden van de Zuider Amstellaan (tegenwoordig Rooseveltlaan) stonden in de knik van de Uiterwaardenstraat twee scholen gepland. Een voorbereidende school naar ontwerp van Kruyswijk vond geen doorgang, maar in het tegenoverliggende woningblok van Piet Kramer werd door Kruyswijk wel een lagere school gebouwd. Het werd de 'Christelijke Openluchtschool voor gezonde kinderen' onder het patronage van Johannes Bugenhagen (1485-1558), een Duitse theoloog, kerkhervormer en medestander van Maarten Luther. Zijn door Theo van Reijn gebeeldhouwde wat norse kop met zuinige mond (naar een portret van Lucas Cranach de Oude?) is nog altijd prominent aanwezig links van de entree. Verder werd het bijbelcitaat "Want HY zal het doen gelukken" (Nehemia 2:20) in de gevel ingemetseld.
Oorspronkelijk waren openluchtscholen bedoeld om zieke kinderen in het beginstadium van tuberculose weerbaarder te maken en te genezen, door ze in een frisse omgeving te laten verblijven. De eerste scholen daarvoor werden begin twintigste eeuw opgericht. Later ontwikkelde zich het idee dat een dergelijk klimaat ook voor gezonde kinderen aantrekkelijk was. Zeer bekend is Duikers ontwerp voor een openluchtschool aan de Amsterdamse Cliostraat (1930).
BeschrijvingVoor een openluchtschool was het gebouw ideaal gesitueerd. De straatzijde lag op het noorden, de achtergevel aan de binnenzijde van het blok op het zuiden. De ramen in deze gevel konden met een vouwsysteem volledig worden geopend. In de L-vormige plattegrond liggen alle lokalen aan de lange zijde. Op de begane grond ligt een verdiepte gymnastiekzaal, daarboven drie verdiepingen met leslokalen. Aan de buitengevel zien we een plint van gele en paarse bakstenen en tussen de ramen een sobere versiering van natuursteen met een bolletje er op.
Boven de kop van Bugenhagen markeerde een inmiddels verdwenen smeedijzeren belettering de entree. De dubbele voordeuren lijken op de voordeuren van de Aeneas Mackayschool in de Titiaanstraat, ook van Kruyswijk, en hebben een sierlijke smeedijzeren versiering. Naast de entree bevindt zich een halfronde poort naar het binnenterrein, waar de rijzige zijgevel met de glas in lood ramen van het trappenhuis te zien is. De puntgevel wordt bekroond door een pijlvormig ornament en de schoorsteen rechts daarvan staat als een baken los van het dak.
Boven de kop van Bugenhagen markeerde een inmiddels verdwenen smeedijzeren belettering de entree. De dubbele voordeuren lijken op de voordeuren van de Aeneas Mackayschool in de Titiaanstraat, ook van Kruyswijk, en hebben een sierlijke smeedijzeren versiering. Naast de entree bevindt zich een halfronde poort naar het binnenterrein, waar de rijzige zijgevel met de glas in lood ramen van het trappenhuis te zien is. De puntgevel wordt bekroond door een pijlvormig ornament en de schoorsteen rechts daarvan staat als een baken los van het dak.
InterieurWe komen in een hoek binnen. Achter de voordeur ligt een portaal. Hier zien we al het glanzende blauwe, gele en rode tegelwerk dat bepalend is voor het trappenhuis en voor de gangen van de school. Rechts voeren klapdeuren naar de hal met het trappenhuis. Voor ons gaat de trap met zigzaggende borstwering en een zigzaggend fries langs de muren omhoog. Het glas in lood bevindt zich niet zoals bijvoorbeeld in de Aeneas Mackayschool Aeneas Mackayschool op de kopse kant van de trap, maar in de zijgevel, daar waar zich de overlopen op de verdiepingen bevinden. Alleen op de bovenste verdieping is glas in lood in de zuidgevel aanwezig, in kleine vierkante raampjes.
Het glas in lood in het trappenhuis wordt aan Kees Kuiler (1890-1966) toegeschreven. Kuiler ontwierp ook het glas in lood in Kruyswijks Willem de Zwijgerkerk en Elthetokerk en mogelijk ook in de Mackayschool. Het glas in lood in de Bugenhagenschool is helaas niet meer compleet bewaard gebleven maar een groot deel is nog wel intact. Het is opvallend licht van kleur en het accent ligt eigenlijk meer op de loodstrips dan op de voorstelling. Het abstracte motief wordt om en om herhaald in spiegelbeeld. Met enige fantasie is er een knielende figuur uit op te maken, de drie rode vlakjes verwijzen misschien wel naar de heilige drie-eenheid. Ik sta open voor ideeën en interpretaties.
Op een foto in het boek van Van Beekum is te zien dat de plafonds in het trappenhuis donkerblauw waren in dezelfde tint als de tegels. Ik weet niet of dat de oorspronkelijke kleur was. In ieder geval zijn de plafonds nu wit.
Hoewel de buitenzijde van de school onder de late, verstrakte Amsterdamse School gerangschikt kan worden, is de hamvraag natuurlijk of het trappenhuis ook nog onder de Amsterdamse School valt. Het is heel erg mooi dertiger jaren, dat staat buiten kijf. Maar net als in de meeste andere scholen uit deze tijd met mooie trappenhuizen en glas in lood zijn we mijlenver verwijderd van het soort trappenhuis zoals dat in het Scheepvaarthuis te zien is, met krullerig en op organische vormen gebaseerd glas in lood van Bogtman. Als we dat laatste als maatstaf nemen voor de Amsterdamse School, behoort het trappenhuis in de Bugenhagenschool er niet meer toe.
Het glas in lood in het trappenhuis wordt aan Kees Kuiler (1890-1966) toegeschreven. Kuiler ontwierp ook het glas in lood in Kruyswijks Willem de Zwijgerkerk en Elthetokerk en mogelijk ook in de Mackayschool. Het glas in lood in de Bugenhagenschool is helaas niet meer compleet bewaard gebleven maar een groot deel is nog wel intact. Het is opvallend licht van kleur en het accent ligt eigenlijk meer op de loodstrips dan op de voorstelling. Het abstracte motief wordt om en om herhaald in spiegelbeeld. Met enige fantasie is er een knielende figuur uit op te maken, de drie rode vlakjes verwijzen misschien wel naar de heilige drie-eenheid. Ik sta open voor ideeën en interpretaties.
Op een foto in het boek van Van Beekum is te zien dat de plafonds in het trappenhuis donkerblauw waren in dezelfde tint als de tegels. Ik weet niet of dat de oorspronkelijke kleur was. In ieder geval zijn de plafonds nu wit.
Hoewel de buitenzijde van de school onder de late, verstrakte Amsterdamse School gerangschikt kan worden, is de hamvraag natuurlijk of het trappenhuis ook nog onder de Amsterdamse School valt. Het is heel erg mooi dertiger jaren, dat staat buiten kijf. Maar net als in de meeste andere scholen uit deze tijd met mooie trappenhuizen en glas in lood zijn we mijlenver verwijderd van het soort trappenhuis zoals dat in het Scheepvaarthuis te zien is, met krullerig en op organische vormen gebaseerd glas in lood van Bogtman. Als we dat laatste als maatstaf nemen voor de Amsterdamse School, behoort het trappenhuis in de Bugenhagenschool er niet meer toe.
Recente ontwikkelingenIn de oorlog is de school door de Duitsers bezet geweest. Zij hadden op de binnenplaats een schuilkelder gebouwd. In 2006 schreef Radboud van Beekum dat er plannen waren om in de school een appartementencomplex onder te brengen, maar dit is blijkbaar niet doorgegaan want in de school is nu het Luzac College gevestigd.
Bronnen
Radboud vanBeekum, Cornelis Kruyswijk, Amsterdamse School architect (Bussum, 2006).
Koen Kleijn, 'Een onbekende openluchtschool. De Lutherse Bugenhagenschool in de Uiterwaardenstraat'. In: Ons Amsterdam nr. 7/8, juli/augustus 2020.
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandDeze school stond al een tijd op mijn lijstje. Dank aan het Luzac College dat ik foto's mocht maken in het adembenemend mooie trappenhuis.
Gerelateerde objecten