Details
Naam
Mercatorstraat (zuidelijk deel)
Aantal afbeeldingen: 18
IntroductieVoor architect Kruyswijk bleef, ook in dit grootschalige plan, het individu van belang.
AdresMercatorstraat 4-74 en 5-85 69HS
Postcode(s)1056 RA
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Cornelis Kruyswijk (Architect)
Datum1926 - 1927
Huidige staatDeels of volledig gerenoveerd
OpdrachtgeverHeere van der Schaar
Huidige eigenaarMeerdere particuliere eigenaren
Oorspronkelijke functieEtagewoningen / diverse overige functies
Huidige functieGemengde bestemming: woningen en winkels/bedrijfsruimtes
Type objectBlok
AchtergrondIn het kader van Plan-West werden 6000 woningen gebouwd op basis van een door H. van der Schaar ontworpen funderingssysteem. Kenmerkend voor de blokken zijn de inpandige trappenhuizen met bovenlicht en daardoor het ontbreken van portieken met trappen aan de straatzijde, zoals die zich wel in veel blokken in Amsterdam-Zuid bevinden. Door de inpandige trappenhuizen zien de gevels er geslotener uit, wat extra aandacht vergde in de uiteindelijke vormgeving. Horizontaliteit werd het leidende principe bij het ontwerp van veel gevels, met als extreem voorbeeld de blokken van Wijdeveld aan de Hoofdweg, parallel lopend aan de Mercatorstraat. Daarom is het des te opmerkelijker dat Kruyswijk zich daar weinig van aantrok. Mochten anderen de opgave voor de architectuur juist in aantallen zien, voor Kruyswijk bleef ook in dit grootschalige plan het individu van belang. De monotonie, die nogal wat gevels in andere delen van Amsterdam West kenmerkt, is hier totaal afwezig.
BeschrijvingDe Mercatorstraat vormt een hoogtepunt onder Kruyswijks woningbouwprojecten. Hij ontwierp beide zijden van de straat zodanig dat de toegang tot de huizen zoveel mogelijk in de straatwand herkenbaar bleef. Door om de drie trappenhuizen de gevel naar voren te laten springen met een concave kromming, en dit diagonaal te herhalen aan de overzijde van de straat, gaf hij een receptief verticaal accent in de zeer lange gevelwanden, als het ware een zigzageffect. Dit wordt verder onderstreept door de hoek omgaande raampartijen. De ritmiek van deze geveloplossing lijkt sterk op die bij zijn woningblokken aan de Rijnstraat in Amsterdam-Zuid, die vrijwel gelijktijdig gebouwd werden.
Voor zover er een horizontale belijning in zijn ontwerp aanwezig is, komt deze vooral tot uiting door Kruyswijks keuze voor een plint van donkerpaarse klinkers, en een daar fel bij afstekende gevel van oranjerode baksteen. Zoals overal in deze buurt heeft Kruyswijk nog bijzondere aandacht besteed aan de hoeken en de as met andere straten. Een mooi voorbeeld is de hoek met de Shackletonstraat, waar sprake is van erkers en een extra verdieping in de vorm van een torenachtige opbouw. In de as van de Shackletonstraat verheft zich een even indrukwekkend opgehoogd pand met bovenin een soort uitzichtposten. Fascinerend is te zien hoe in dezelfde Shackletonstraat na een aantal voordeuren de gevel van Kruyswijk ongemerkt overgaat in een gevel van Van den Nieuwen Amstel. Als je niet beter weet denk je dat het gaat om een ontwerp van de zelfde architect.
Voor zover er een horizontale belijning in zijn ontwerp aanwezig is, komt deze vooral tot uiting door Kruyswijks keuze voor een plint van donkerpaarse klinkers, en een daar fel bij afstekende gevel van oranjerode baksteen. Zoals overal in deze buurt heeft Kruyswijk nog bijzondere aandacht besteed aan de hoeken en de as met andere straten. Een mooi voorbeeld is de hoek met de Shackletonstraat, waar sprake is van erkers en een extra verdieping in de vorm van een torenachtige opbouw. In de as van de Shackletonstraat verheft zich een even indrukwekkend opgehoogd pand met bovenin een soort uitzichtposten. Fascinerend is te zien hoe in dezelfde Shackletonstraat na een aantal voordeuren de gevel van Kruyswijk ongemerkt overgaat in een gevel van Van den Nieuwen Amstel. Als je niet beter weet denk je dat het gaat om een ontwerp van de zelfde architect.
Recente ontwikkelingenDe panden zien er prachtig uit en zijn eind jaren negentig heel mooi gerenoveerd. Hierbij zijn duidelijk wel veranderingen aangebracht in de kozijnen en erkers teneinde ze aan te passen aan de huidige eisen. Hoewel de detaillering van de gevels tamelijk sober is, waren de meeste details in de loop der jaren verdwenen, bijvoorbeeld de met pannen afgedekte dakrand of de tegelbiesjes tussen de ramen. De Atlas Gordel 20-40 beschrijft dat de reconstructie soms behoorlijk lastig was, omdat veel van dit soort kleinigheden uit de oude bouwtekeningen nauwelijks zijn af te lezen. Er is daarom veel gekrabd en gepeuterd om de resten van de oorspronkelijke afwerking te traceren. Soms ging daarbij iets mis: de al eerder teruggebrachte gestuukte rozekleurige laag onder de dakranden van de torens bleek bij nadere bestudering van oude foto's door Gijs Bolhuis weliswaar historisch verantwoord, maar dan wel als kleur van de cement waarmee een snel verdwenen dakpanbekleding was geïmiteerd. "Zo blijft er altijd wel iets over voor een volgende renovatieronde" schrijft men nuchter.
Bronnen
R. van Beekum, Cornelis Kruyswijk. Architect van de Amsterdamse School (Bussum, 2006).
G. Vermeer ea, Historische gids van Amsterdam. Stadsuitbreidingen 1860-1935 (Amsterdam, 2010)
G. Bolhuis, Atlas Gordel ’20-‘40 (Amsterdam 2004).
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandEen prachtig gerenoveerd geheel en inderdaad het mooiste woningbouwproject van Kruyswijk.
Gerelateerde objecten