Details
Naam
Vrijheidslaan entree Victorieplein
Aantal afbeeldingen: 35
IntroductieTwee van de belangrijkste gebouwen van Cornelis Kruyswijk op een zeer strategische locatie in Plan Zuid.
AdresVrijheidslaan 90-100, 91-101, Rijnstraat 58, 58a
Postcode(s)1078
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Cornelis Kruyswijk (Architect)
Datum1923 - 1928
Huidige staatGerealiseerd
OpdrachtgeverAmstels Bouwvereeniging
Huidige eigenaarMeerdere particuliere eigenaren
Oorspronkelijke functieEtagewoningen / winkels
Huidige functieGemengde bestemming: woningen en winkels/bedrijfsruimtes
Type objectGemeentelijk monument, Gebouw
AchtergrondIn de slechte economische situatie na de beëindiging van de Eerste Wereldoorlog was de noodzaak van de bouw van grote aantallen goedkope woningen hoog. De in gang gezette sloop van vele krotwoningen maakte het probleem nog urgenter. De Woningdienst was in 1919 gestart met een ambitieus plan voor de bouw van Tuindorp Oostzaan in Amsterdam Noord en had daar de handen vol aan. De diverse woningcoöperaties die zich hadden gevormd waren niet in staat om een stadsuitbreiding van de noodzakelijke omvang te realiseren. Ook bouwondernemingen waren vanouds kleinschalig en in de uitbreidingswijken van de laatste veertig jaar bestond het gros van de bouwprojecten uit twee tot hooguit acht percelen.
Het bouwbedrijf Van der Schaar onderscheidde zich al vroeg (1906) met een grootschaliger aanpak. Zijn directeur, H. van der Schaar, bracht in 1920 zo'n zeventig particulieren bouwondernemingen bijeen in Amstels Bouwvereeniging (ABV) met het doel een deel van Plan Zuid te bebouwen; een ambitieus plan van 2000 woningen, waarvan er uiteindelijk zo'n 1800 zouden worden gerealiseerd.
Het gebied dat ABV in erfpacht had gekregen lag ten zuiden van het Amstelkanaal, tussen Amsteldijk, Amstelkade, Waver- en Berkelstraat. De bebouwing van de straten rond het Meerhuizenplein, evenals die aan de Amstellaan (nu Vrijheidslaan) werden door ABV gerealiseerd, alsook gedeelten van de Rijnstraat. De kruising van de Amstellaan en de Rijnstraat, een belangrijk stedenbouwkundig scharnierpunt, werd aan Kruyswijk toegewezen met als aanbeveling om ter plaatse een dominante bebouwing te plaatsen, uit de rooilijn springend, met arcadenbouw, winkels en cafés.
Het bouwbedrijf Van der Schaar onderscheidde zich al vroeg (1906) met een grootschaliger aanpak. Zijn directeur, H. van der Schaar, bracht in 1920 zo'n zeventig particulieren bouwondernemingen bijeen in Amstels Bouwvereeniging (ABV) met het doel een deel van Plan Zuid te bebouwen; een ambitieus plan van 2000 woningen, waarvan er uiteindelijk zo'n 1800 zouden worden gerealiseerd.
Het gebied dat ABV in erfpacht had gekregen lag ten zuiden van het Amstelkanaal, tussen Amsteldijk, Amstelkade, Waver- en Berkelstraat. De bebouwing van de straten rond het Meerhuizenplein, evenals die aan de Amstellaan (nu Vrijheidslaan) werden door ABV gerealiseerd, alsook gedeelten van de Rijnstraat. De kruising van de Amstellaan en de Rijnstraat, een belangrijk stedenbouwkundig scharnierpunt, werd aan Kruyswijk toegewezen met als aanbeveling om ter plaatse een dominante bebouwing te plaatsen, uit de rooilijn springend, met arcadenbouw, winkels en cafés.
BeschrijvingHet Daniel Willinkplein (nu Victorieplein) vormt in Plan Zuid het stedelijk knooppunt, waar de drie hoofdassen, Vrijheidslaan, Churchill-laan en Rooseveltlaan samen komen. De entree tot het plein wordt gevormd door de twee woningblokken met winkelarcade van Kruyswijk. De spiegelsymmetrie ervan benadrukt het belang van deze overgangszone. Het noordelijke deel kwam in 1924 gereed, het zuidelijk in 1928. Vanuit de Vrijheidslaan gezien vormen de beide blokken als het ware het poortgebouw tot het plein. Dit effect wordt vooral verkregen door de vernauwing van de rooilijn ter plaatse. Aan het eind komt zo de later gebouwde "Wolkenkrabber" van J.F. Staal goed tot zijn recht.
Het enorme gevelvlak boven de arcades kent een strakke raamverdeling en heeft een sterk horizontale geleding. De hoekpartijen aan weerszijden ervan vormen een verticaal accent met een sprong in de gevel, gedeeltelijk gemaskeerd met halfronde erkers. De erkers zijn bovenaan bedekt met terracotta pannen. De openheid van de arcaden wordt op de vier hoeken nadrukkelijk onderbroken door horizontale natuurstenen stroken. Deze visueel aantrekkelijke markering heeft wel tot gevolg dat het doorzicht in de arcaden ernstig wordt belemmerd. In de exploitatie van de winkels is dit tot de dag van vandaag een probleem.
De pijlers van de arcaden van de noordzijde werden uitgevoerd in syeniet, een fraai maar kostbaar gesteente. Bij de zuidzijde werd daar vier jaar later om financiële redenen van afgezien. De arcaden met winkels zijn de eersten in een reeks winkelgalerijen die in die tijd tot stand kwamen, zoals aan het Mercatorplein (Berlage), het Surinameplein (Roodenburgh), de Jan Evertsenstraat (Staal, Van der Mey) en het Carltonhotel aan de Vijzelstraat (Rutgers).
Het enorme gevelvlak boven de arcades kent een strakke raamverdeling en heeft een sterk horizontale geleding. De hoekpartijen aan weerszijden ervan vormen een verticaal accent met een sprong in de gevel, gedeeltelijk gemaskeerd met halfronde erkers. De erkers zijn bovenaan bedekt met terracotta pannen. De openheid van de arcaden wordt op de vier hoeken nadrukkelijk onderbroken door horizontale natuurstenen stroken. Deze visueel aantrekkelijke markering heeft wel tot gevolg dat het doorzicht in de arcaden ernstig wordt belemmerd. In de exploitatie van de winkels is dit tot de dag van vandaag een probleem.
De pijlers van de arcaden van de noordzijde werden uitgevoerd in syeniet, een fraai maar kostbaar gesteente. Bij de zuidzijde werd daar vier jaar later om financiële redenen van afgezien. De arcaden met winkels zijn de eersten in een reeks winkelgalerijen die in die tijd tot stand kwamen, zoals aan het Mercatorplein (Berlage), het Surinameplein (Roodenburgh), de Jan Evertsenstraat (Staal, Van der Mey) en het Carltonhotel aan de Vijzelstraat (Rutgers).
InterieurOnder de arcaden mooi houtwerk, opvallende blauwe geglazuurde tegels, (resten van) glas in lood.
Recente ontwikkelingenRadboud van Beekum schrijft in zijn biografie van Kruyswijk over de zorgwekkende staat van onderhoud van diversen panden van Kruyswijk. Dat was in 2006 aan de orde en is helaas nog steeds het geval bij deze twee gebouwen aan het Victorieplein. Het noordelijke gebouw heeft nog altijd de niet oorspronkelijke dakoverstek. Terracotta pannen zijn losgelaten van de erkers. Er zijn her en der daar kunststof kozijnen aangebracht. Delen van de natuursteen onder de erkers zijn liefdeloos beschilderd. De afwateringsdelen van de pijlers zijn beschadigd. De winkelarcaden zien er onaantrekkelijk uit en delen staan leeg. De sloop van de arcaden kon begin jaren negentig worden afgewend, maar sindsdien is de haveloze staat van de panden alleen maar toegenomen. Nog steeds geldt wat Van Beekum negen jaar geleden schreef: twee van de belangrijkste gebouwen van Kruyswijk wachten op een serieuze restauratie, die ze weer tot de fraaie entree van Amsterdam zuid zou kunnen terugbrengen.
Bronnen
Radboud van Beekum, Cornelis Kruyswijk, Amsterdamse School architect 1884-1933 (Bussum 2006).
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandIk woon er om de hoek. Heel jammer dat deze panden niet worden aangepakt. Luifels en arcaden zijn niet meer zo geliefd in winkelstraten. Op sommige plaatsen zoals aan het Olympiaplein en in de Jan Evertsenstraat zie je dat er lichtkoepels worden aangebracht of op andere manieren de luifel wordt doorbroken om daglicht binnen te laten. In het geval van deze arcaden is dat niet te realiseren.
Gerelateerde objecten