Details
Naam
Telefooncentrale Oost (vm), Amsterdam
Aantal afbeeldingen: 26
IntroductieDeze voormalige telefooncentrale stond jaren leeg en werd in 2023 verbouwd tot woningen. Het is spannend wat er met het originele interieur gebeurt.
AdresKamerlingh Onneslaan 1
Postcode(s)1097 DE
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Albert Boeken (Architect)
Ad Grimmon (Kunstenaar)
Hildo Krop (Kunstenaar)
Ad Grimmon (Kunstenaar)
Hildo Krop (Kunstenaar)
Datum1922 - 1923
Huidige staatGerealiseerd
OpdrachtgeverGemeentelijke Telefoonbedrijf Amsterdam
Huidige eigenaarParticuliere eigenaar
Oorspronkelijke functieZendstation / Gebouw voor telecommunicatie
Huidige functieEtagewoningen / appartementen
Type objectGebouw
AchtergrondHet Gemeentelijke Telefoonbedrijf, opgericht in 1896, gaf in 1922 opdracht tot de bouw van een nieuwe telefooncentrale op de hoek van de Kamerlingh Onneslaan met de Middenweg, de Centrale Oost. Op het terrein kwamen twee dienstwoningen, waarvan het achterste, gezien vanaf de Middenweg, was bestemd voor de directeur. De gebouwen zijn ontworpen door architect Albert Boeken, die sinds 1919 in dienst was van de afdeling Gebouwen.
De ingang van de telefooncentrale lag aanvankelijk aan de parkzijde en was via een zijsteeg van de Middenweg bereikbaar. Bij de aanleg van de Kamerlingh Onneslaan, rond 1960, kreeg het gebouw een nieuwe ingang. Die werd voorzien van een portaal, inclusief sculpturen van Hildo Krop, dat afkomstig was van de voormalige telefooncentrale aan de Herengracht 295.
De ingang van de telefooncentrale lag aanvankelijk aan de parkzijde en was via een zijsteeg van de Middenweg bereikbaar. Bij de aanleg van de Kamerlingh Onneslaan, rond 1960, kreeg het gebouw een nieuwe ingang. Die werd voorzien van een portaal, inclusief sculpturen van Hildo Krop, dat afkomstig was van de voormalige telefooncentrale aan de Herengracht 295.
BeschrijvingDe gebouwen zijn ontworpen in een uiterst sobere Amsterdamse School-stijl, die correspondeert met de functie van telefooncentrale.
Aan de kant van de oude (originele) ingang in een klein doodlopend straatje dat ook Middenweg heet, staan op beide hoeken twee huizen, waarvan het achterste werd gebouwd voor de directeur. Het huis aan de kant van de Middenweg heeft ramen die in kleine ruitjes zijn onderverdeeld. Boven de ingang onder de overkragende dakgoot twee kleine raampjes met een typische Amsterdamse School-vlakverdeling (als een omgekeerde dennenboom). Het gemetselde portiek met een natuurstenen latei en steunstukken. De zware schoorsteenpartij is in dezelfde stijl als het ‘torentje’ van de zijde van de Kamerlingh Onneslaan. De muren hebben een tot aan de vensterbanken reikend trasraam.
Het toegangshek naar de oude hoofdingang is gedeeltelijk in een muur gevat. Aan de zijkanten van de smeedijzeren poort is een uitgehouwen ingemetselde steen met het wapen van Amsterdam te zien. Dat beeldhouwwerkje is afgewerkt door bakstenen in een ander metselverband dan de rest van de muur.
De ingangspartij (vroeger de enige ingang) is mooi maar sober. De deuren zijn voorzien van fraai smeedwerk in de vorm van langgerekte driehoeken. Boven ramen en deuren kleine langwerpige glas-in-loodraampjes. De belettering boven de deur ('Telefoondienst') is anders dan die van de latere hoofdingang aan de Kamerlingh Onneslaan. Dat heeft te maken met de ontstaansgeschiedenis van beide ingangen. In het portiek links naast de deur bevindt zich een natuurstenen brievenbus. Gemetselde bloembakken onder de ramen.
Aan de Kamerlingh Onneslaan (de zijde met de latere hoofdingang) staat een rechte gevel met aan beide zijden een torentje met getande metselverbanden en natuurstenen, niet opvallende speklagen. De bovenkant is opengewerkt en met een natuurstenen plaat afgedekt. Het portaal van musschielkalksteen is afkomstig van Herengracht 295. Boven de deuren met de aanduiding 'Telefoondienst' is Mercurius afgebeeld die (voor de toeschouwer) aan de rechterkant de zon laat schijnen over een stad en aan de andere kant de wind laat waaien in de zeilen van schepen. Boven de stenen opbouw naast de deuren zijn de vier windstreken aangebracht. Links het Zuiden: een Afrikaan, een leeuwenkop en een voorstelling die niet meer zichtbaar is. Daarnaast het Oosten: een man met een hoed die op de rijstvelden gedragen wordt, een karbouw- en een tijgerkop. Rechts van de deur het Westen. Een indiaan, paarden en een bizon en daarnaast het Noorden met een Eskimo (?) en een zeerobben- en ijsberenkop. Dit tezamen verbeeldt het belang van de telefoon voor de handel, scheepvaart, landbouw en industrie. Al het beeldhouwwerk is van Hildo Krop. De deuren zelf zijn voorzien van smeedwerk met voornamelijk ronde vormen.
Aan de kant van de oude (originele) ingang in een klein doodlopend straatje dat ook Middenweg heet, staan op beide hoeken twee huizen, waarvan het achterste werd gebouwd voor de directeur. Het huis aan de kant van de Middenweg heeft ramen die in kleine ruitjes zijn onderverdeeld. Boven de ingang onder de overkragende dakgoot twee kleine raampjes met een typische Amsterdamse School-vlakverdeling (als een omgekeerde dennenboom). Het gemetselde portiek met een natuurstenen latei en steunstukken. De zware schoorsteenpartij is in dezelfde stijl als het ‘torentje’ van de zijde van de Kamerlingh Onneslaan. De muren hebben een tot aan de vensterbanken reikend trasraam.
Het toegangshek naar de oude hoofdingang is gedeeltelijk in een muur gevat. Aan de zijkanten van de smeedijzeren poort is een uitgehouwen ingemetselde steen met het wapen van Amsterdam te zien. Dat beeldhouwwerkje is afgewerkt door bakstenen in een ander metselverband dan de rest van de muur.
De ingangspartij (vroeger de enige ingang) is mooi maar sober. De deuren zijn voorzien van fraai smeedwerk in de vorm van langgerekte driehoeken. Boven ramen en deuren kleine langwerpige glas-in-loodraampjes. De belettering boven de deur ('Telefoondienst') is anders dan die van de latere hoofdingang aan de Kamerlingh Onneslaan. Dat heeft te maken met de ontstaansgeschiedenis van beide ingangen. In het portiek links naast de deur bevindt zich een natuurstenen brievenbus. Gemetselde bloembakken onder de ramen.
Aan de Kamerlingh Onneslaan (de zijde met de latere hoofdingang) staat een rechte gevel met aan beide zijden een torentje met getande metselverbanden en natuurstenen, niet opvallende speklagen. De bovenkant is opengewerkt en met een natuurstenen plaat afgedekt. Het portaal van musschielkalksteen is afkomstig van Herengracht 295. Boven de deuren met de aanduiding 'Telefoondienst' is Mercurius afgebeeld die (voor de toeschouwer) aan de rechterkant de zon laat schijnen over een stad en aan de andere kant de wind laat waaien in de zeilen van schepen. Boven de stenen opbouw naast de deuren zijn de vier windstreken aangebracht. Links het Zuiden: een Afrikaan, een leeuwenkop en een voorstelling die niet meer zichtbaar is. Daarnaast het Oosten: een man met een hoed die op de rijstvelden gedragen wordt, een karbouw- en een tijgerkop. Rechts van de deur het Westen. Een indiaan, paarden en een bizon en daarnaast het Noorden met een Eskimo (?) en een zeerobben- en ijsberenkop. Dit tezamen verbeeldt het belang van de telefoon voor de handel, scheepvaart, landbouw en industrie. Al het beeldhouwwerk is van Hildo Krop. De deuren zelf zijn voorzien van smeedwerk met voornamelijk ronde vormen.
InterieurIn de uiteinden van het gebouw bevinden zich de trappenhuizen. Gangen en trappenhuizen waren voorafgaand aan de verbouwing nog grotendeels intact. Aan de betegelde zuilen waren melkglazen lampen aangebracht, bestaande uit twee zijvlakken en een voorzijde, bevestigd aan kronkelend siersmeedwerk. Toen Pim van Schaik foto's maakte hing het glas van de voorzijdes ondersteboven. De trappen zijn voorzien van zwarte natuurstenen balustrades en houten leuningen, ook voorzien van siersmeedwerk. Het siersmeedwerk en de lampen zijn vermoedelijk ontworpen door Ad Grimmon.
Recente ontwikkelingenIn 2016 kocht projectontwikkelaar Aham Vastgoed het pand; KPN bleef het gebouw nog tot in 2019 gebruiken. In 2022 is begonnen met de transformatie van het gebouw naar ontwerp van Ronald Janssen Architecten uit Amsterdam. Er worden twee bouwlagen toegevoegd. In het ontwerp daarvoor neemt de opbouw de contour van het gebouw over in het ritme laag-hoog-middelhoog-hoog-laag. Ook het ritme van ramen en penanten wordt doorgezet in de opbouw. Het verloop van lage ramen op de begane grond en grotere ramen op de eerste verdieping krijgt een vervolg door de verticale lamellen van de opbouw. De hoogte van de lamellen beslaat twee verdiepingen, waardoor de opbouw voor het zicht één geheel is. Op het dak komen de terugliggende dakterrassen voor de woningen. Aan de uiteinden van de opbouw heeft het architectenbureau, in analogie met het bestaande gebouw, twee accenten toegevoegd. Deze fungeren als trappenhuis en verblijfsruimten.
De plint gaat ruimte bieden aan een (flex)kantoor met ondersteunende horeca en atelierruimten voor kunstenaars (broedplaatsen). De overige bouwlagen zijn bestemd voor wonen. In totaal worden er 33 huurwoningen gerealiseerd, waarvan 5 in de sociale, 7 in de midden- en 21 in de vrije sector. In de kelder van het gebouw komen bergingen en een stalling voor circa 50 fietsen.
De plint gaat ruimte bieden aan een (flex)kantoor met ondersteunende horeca en atelierruimten voor kunstenaars (broedplaatsen). De overige bouwlagen zijn bestemd voor wonen. In totaal worden er 33 huurwoningen gerealiseerd, waarvan 5 in de sociale, 7 in de midden- en 21 in de vrije sector. In de kelder van het gebouw komen bergingen en een stalling voor circa 50 fietsen.
Bronnen
Pim van Schaik, Publieke Werken. Hoeksteen van de Amsterdamse School 1915-1935 (Stokerkade, 2018).
J.H. Kruizinga, Watergraafsmeer van dorp tot stadsdeel. (1977).
Loek Vlerken en Wim Hey, Hildo Krop Stadsbeeldhouwer van Amsterdam.
E.J. Lagerweij- Polak, Hildo Krop.
Wendingen jaargang 5, nummer 7, 1923, Bouwwerken afdeling gebouwen P.W. Amsterdam.
Links
Ingezonden door Corrie Groen- Pickhard
Professionele of persoonlijke bandCorrie Groen-Pickhard 2015: bijdrage geschreven.
Gert-Jan Lobbes 2023: aangevuld met informatie naar aanleiding van de transformatie van het gebouw.
Gert-Jan Lobbes 2023: aangevuld met informatie naar aanleiding van de transformatie van het gebouw.
Gerelateerde objecten