Details
Naam
Pauluskerk, Amstelveen
Aantal afbeeldingen: 37
IntroductieGereformeerde kerk van de hand van architect A. T. Kraan uit Oegstgeest, wiens Regenboogkerk in die plaats wel wat weg heeft van de Pauluskerk.
AdresWolfert van Borsselenweg 116
Postcode(s)1181 PJ
PlaatsAmstelveen
LandNederland
Vervaardiger A.T. Kraan (Architect)
Datum1937 - 1937
Huidige staatDeels of volledig gerestaureerd
OpdrachtgeverGereformeerde Kerk
Huidige eigenaarEben Haëzer gemeente
Oorspronkelijke functieKerk
Huidige functieKerk
Type objectGemeentelijk monument, Gebouw
AchtergrondDe Pauluskerk aan de Wolfert van Borsselenweg in Amstelveen werd als de tweede gereformeerde kerk van de gemeente Nieuwer-Amstel gebouwd door de architect A.T. Kraan. Het gebouw werd op 22 december 1937 in gebruik genomen. Dat het gebouw gerealiseerd werd ondanks de crisisjaren had te maken met het geloof en de volharding van de gemeenteleden, die in de loop der jaren zo veel mogelijk geld bijeen probeerden te brengen. In november 1936 was het bedrag van 10.000 gulden, dat men als voorwaarde had gesteld om tot kerkbouw over te gaan, bijeengebracht en werd besloten tot aankoop van het beoogde stuk grond. De gemeente Amstelveen verwierf het zakelijk recht op de grond rond de (toekomstige) kerk en zou daarmee voor altijd de beplanting rond de kerk verzorgen.
Uit de 60 architecten die zich hadden aangemeld werd uiteindelijk dhr. A.T. Kraan uit Oegstgeest gekozen. Deze zag kans om in recordtempo een schetsontwerp te maken. Op 27 januari 1937 ging de toenmalige kerkenraad akkoord met het voorstel van de bouwcommissie: een kerk met 900 zitplaatsen, een vergaderzaal, een pastorie en een kosterswoning. De kosten werden geraamd op 70.000 gulden. Op 26 april 1937 werd de eerste paal geslagen. Toch doemden er problemen op. De Nederlandse regering werd gedwongen de 'Gouden Standaard' te verlaten. Dit had tot gevolg dat de stichtingskosten van de kerk moesten worden bijgesteld in verband met de te verwachten prijsstijgingen. Na uitvoerig beraad werd besloten om de kerk af te bouwen voor 95.000 gulden en werd er een lening gesloten voor 22.000 gulden. De bouw van het orgel werd uitbesteed voor een bedrag van 8.861 gulden.
Op 2 december 1937 besloot de toenmalige kerkenraad de nieuwe kerk naar de apostel Paulus te noemen. Deze naam won het van de ook voorgestelde naam Calvijn. Het is niet duidelijk waarom de naam Paulus de voorkeur heeft gekregen. Prediking uit de brieven van Paulus was in die tijd erg populair. Wellicht dat dit heeft bijgedragen in de beslissing. Op woensdag 22 december 1937 werd de kerk in gebruik genomen in tegenwoordigheid van vele autoriteiten. De verslagen maken melding van vele giften zoals die van een viertal leden die een doopvont schonken. De laatst ingekomen leden zorgden voor een avondmaalsstel, een broeder uit Amsterdam schonk 18 juchtlederen Bijbels ten behoeve van de ambtsdragers etc. Op eerste kerstdag 1937 werd de eerste Godsdienstoefening gehouden. De Gereformeerde Kerk van Nieuwer-Amstel Noord had haar eigen bedehuis.
Tijdens de oorlog is de torenspits verwijderd geweest op last van de Duitsers. Zij waren bang dat de toren als baken zou dienen voor de Engelse en Amerikaanse bommenwerpers. In 1947 is de torenspits herbouwd.
In 1961 onderging het interieur van de Pauluskerk een grondige restauratie. De oude banken op de begane grond werden vervangen door modernere hardhouten banken. Tevens werd de preekstoel aangepast en werd de verlichting veranderd.
Uit de 60 architecten die zich hadden aangemeld werd uiteindelijk dhr. A.T. Kraan uit Oegstgeest gekozen. Deze zag kans om in recordtempo een schetsontwerp te maken. Op 27 januari 1937 ging de toenmalige kerkenraad akkoord met het voorstel van de bouwcommissie: een kerk met 900 zitplaatsen, een vergaderzaal, een pastorie en een kosterswoning. De kosten werden geraamd op 70.000 gulden. Op 26 april 1937 werd de eerste paal geslagen. Toch doemden er problemen op. De Nederlandse regering werd gedwongen de 'Gouden Standaard' te verlaten. Dit had tot gevolg dat de stichtingskosten van de kerk moesten worden bijgesteld in verband met de te verwachten prijsstijgingen. Na uitvoerig beraad werd besloten om de kerk af te bouwen voor 95.000 gulden en werd er een lening gesloten voor 22.000 gulden. De bouw van het orgel werd uitbesteed voor een bedrag van 8.861 gulden.
Op 2 december 1937 besloot de toenmalige kerkenraad de nieuwe kerk naar de apostel Paulus te noemen. Deze naam won het van de ook voorgestelde naam Calvijn. Het is niet duidelijk waarom de naam Paulus de voorkeur heeft gekregen. Prediking uit de brieven van Paulus was in die tijd erg populair. Wellicht dat dit heeft bijgedragen in de beslissing. Op woensdag 22 december 1937 werd de kerk in gebruik genomen in tegenwoordigheid van vele autoriteiten. De verslagen maken melding van vele giften zoals die van een viertal leden die een doopvont schonken. De laatst ingekomen leden zorgden voor een avondmaalsstel, een broeder uit Amsterdam schonk 18 juchtlederen Bijbels ten behoeve van de ambtsdragers etc. Op eerste kerstdag 1937 werd de eerste Godsdienstoefening gehouden. De Gereformeerde Kerk van Nieuwer-Amstel Noord had haar eigen bedehuis.
Tijdens de oorlog is de torenspits verwijderd geweest op last van de Duitsers. Zij waren bang dat de toren als baken zou dienen voor de Engelse en Amerikaanse bommenwerpers. In 1947 is de torenspits herbouwd.
In 1961 onderging het interieur van de Pauluskerk een grondige restauratie. De oude banken op de begane grond werden vervangen door modernere hardhouten banken. Tevens werd de preekstoel aangepast en werd de verlichting veranderd.
BeschrijvingDe Pauluskerk is een expressief bakstenen gebouw met een uiterlijk zoals we dat veel tegenkomen in de twintiger en dertiger jaren, onder meer onder invloed van de architect Boeyinga. Zijn Koningskerk in Haarlem (door brand verwoest) was een voorbeeld voor dit soort gereformeerde kerken. Hoewel het niet gaat om een Amsterdamse School-kerk pur sang, is de invloed van de Amsterdamse School nog duidelijk zichtbaar in het gebruik van baksteen, de hoge expressieve puntdaken en de grote hoeveelheid glas in lood. De kerk staat op een terp om te benadrukken dat het kerkelijk, geestelijk leven van een hogere orde is. De drie kappen hebben elk een ingang en symboliseren de Drie-eenheid. Aan het gebouw vast staat nog een bijgebouw met vergaderzalen en kleinere ruimtes voor bijeenkomsten. De voormalige pastorie maakt inmiddels geen deel meer uit van het complex.
InterieurDe inrichting van de kerk volgt helemaal de principes van dr. Abraham Kuyper, theoloog, predikant, staatsman en journalist. Wel is er behoorlijk wat gemoderniseerd. De drie hoofdingangen leiden via smalle portalen naar de kerkruimte, waar de kerkbanken in waaiervorm staan opgesteld, richting kansel en orgel. Het imposante orgel, een echte orgelfaçade, is in 1938 gemaakt door de orgelbouwer Gerrit van Leeuwen uit Leiderdorp. In 1951 is het uitgebreid. Op de verdieping liggen galerijen in elk van de drie paraboolvormige kappen.
Bijzonder zijn de overal aanwezige glas-in-loodramen. Deze zijn zeer kleurrijk. De vormen, lijnen en krullen die op het glas zijn geschilderd verraden de invloed van de Amsterdamse School. Bovenin de grote ramen richt zich een zwaluw, gebaseerd op Psalm 84 waar zwaluwen een nest bouwen in Gods huis, naar beneden. Het is het enige herkenbare motief in de verder abstracte ramen. De maker van het glas in lood is niet bekend. Ik sluit op basis van gelijkenissen in motieven en kleuren niet uit dat het gaat om A.C. Valstar, glazenier uit De Bilt, die ook de ramen van de Oosterkerk in Zeist heeft ontworpen. Verder is er ook enige verwantschap met het glas in lood dat is aangebracht in de winkel Ferdinand Bolstraat 30 te Amsterdam, waarvan de maker eveneens onbekend is.
Het trappenhuis in het bijgebouw, achter het orgel, heeft nog mooi origineel tegelwerk.
Bijzonder zijn de overal aanwezige glas-in-loodramen. Deze zijn zeer kleurrijk. De vormen, lijnen en krullen die op het glas zijn geschilderd verraden de invloed van de Amsterdamse School. Bovenin de grote ramen richt zich een zwaluw, gebaseerd op Psalm 84 waar zwaluwen een nest bouwen in Gods huis, naar beneden. Het is het enige herkenbare motief in de verder abstracte ramen. De maker van het glas in lood is niet bekend. Ik sluit op basis van gelijkenissen in motieven en kleuren niet uit dat het gaat om A.C. Valstar, glazenier uit De Bilt, die ook de ramen van de Oosterkerk in Zeist heeft ontworpen. Verder is er ook enige verwantschap met het glas in lood dat is aangebracht in de winkel Ferdinand Bolstraat 30 te Amsterdam, waarvan de maker eveneens onbekend is.
Het trappenhuis in het bijgebouw, achter het orgel, heeft nog mooi origineel tegelwerk.
Recente ontwikkelingenDe Pauluskerk is in het nieuwe millennium aangekocht door de lokale gemeente van de Gereformeerde bond in de Hervormde kerk. Zij hielden eerst dienst in het Eben Haëzergebouw aan de Molenweg. Eind februari 2004 kwam een eind aan de verbouw van de Pauluskerk om die eigen te maken voor de Eben-Haëzergemeente. Tegenwoordig vinden er op zondag twee diensten plaats, één om 10.00 uur en één om 18.30 uur. Bij renovatie van de paraboolvormige kap zijn moderne platen tegen het beschot aangebracht en is ook verlichting ingebouwd. Hierdoor is het oorspronkelijke beschot niet meer te zien. Mogelijk zag het er uit zoals in de Nassaukerk in Amsterdam. Met deze vernieuwing is het interieur helaas nogal sterk veranderd.
Links
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandTijdens Open Monumentendag 2016 was de kerk open en waren de huidige gebruikers zo vriendelijk om mij uitgebreid rond te leiden. Bovendien heb ik het prachtige glas in lood kunnen fotograferen. In mijn bijdrage heb ik ruim geciteerd uit een artikel van Ds G.D. Kamphuis over de historie van de kerk en de gemeentes, dat op de website van de kerk staat.
Gerelateerde objecten