Details
Naam
Schoolgebouw Tweede Boerhaavestraat, Amsterdam
Aantal afbeeldingen: 22
IntroductieEen van de eerste ontwerpen van Publieke Werken Amsterdam waar we stilistische kenmerken zien van de Amsterdamse School.
AdresTweede Boerhaavestraat 22
Postcode(s)1091 AN
PlaatsAmsterdam
LandNederland
VervaardigerPublieke Werken Amsterdam (Architect)
Hildo Krop (Kunstenaar)
W.C. Brouwer (Kunstenaar)
Hildo Krop (Kunstenaar)
W.C. Brouwer (Kunstenaar)
Datum1917
OpdrachtgeverGemeente Amsterdam
Oorspronkelijke functieKleuterschool
Huidige functieBasisschool
Gebouw voor kinderopvang
Gebouw voor kinderopvang
Type objectGebouw
AchtergrondIn september 1915 besloot de Amsterdamse gemeenteraad de percelen 22 t/m 34 in de Tweede Boerhaavestraat aan te kopen voor de bouw van een school. Na sloop van de bestaande bebouwing werd het terrein verhoogd met duinzand. In 1916 vroeg de Dienst der Publieke Werken een bouwvergunning aan voor een achtklassige openbare school voor ‘voorbereidend onderwijs’, een kleuterschool.
In de periode dat de school werd gebouwd, kwam de Schoolstrijd na dertig jaar tot een einde en kreeg het bijzonder onderwijs evenveel recht op overheidsfinanciering als de openbare scholen. De gemeente was bij de oplevering van de achtklassige school bereid deze in gebruik te geven voor voorbereidend onderwijs op basis van de Montessori-methode.
De school kreeg aanvankelijk als benaming de letter Z, een zgn. Letterschool. Tot 1920 was het openbaar lager onderwijs in de stad formeel naar stand verdeeld. Scholen voor kinderen met ouders die geen eigen bijdrage konden betalen en geheel door de overheid werden gefinancierd, hadden een nummer (‘scholen der eerste klasse’); als de ouders deels een bijdrage konden betalen, kreeg de school een letter (‘scholen der tweede klasse’); de niet-gesubsidieerde scholen voor kinderen van meer vermogende ouders kregen een naam (derde en vierde klasse). Na 1920 kreeg de school de naam De Pinksterbloem.
In de periode dat de school werd gebouwd, kwam de Schoolstrijd na dertig jaar tot een einde en kreeg het bijzonder onderwijs evenveel recht op overheidsfinanciering als de openbare scholen. De gemeente was bij de oplevering van de achtklassige school bereid deze in gebruik te geven voor voorbereidend onderwijs op basis van de Montessori-methode.
De school kreeg aanvankelijk als benaming de letter Z, een zgn. Letterschool. Tot 1920 was het openbaar lager onderwijs in de stad formeel naar stand verdeeld. Scholen voor kinderen met ouders die geen eigen bijdrage konden betalen en geheel door de overheid werden gefinancierd, hadden een nummer (‘scholen der eerste klasse’); als de ouders deels een bijdrage konden betalen, kreeg de school een letter (‘scholen der tweede klasse’); de niet-gesubsidieerde scholen voor kinderen van meer vermogende ouders kregen een naam (derde en vierde klasse). Na 1920 kreeg de school de naam De Pinksterbloem.
BeschrijvingDit was één van de eerste gebouwen van Publieke Werken met kenmerken van de Amsterdamse School. Begin jaren negentig beschreef de architectuurhistorica Sarah Bakker het gebouw als volgt: “Hoofdvorm is een vroeg voorbeeld van Verstrakte Amsterdamse School, maar de detaillering heeft invloeden van de overgangsvorm tussen Overgangsarchitectuur uit 1900 – 1910 en Expressionistische Amsterdamse School architectuur.”
De school heeft twee verdiepingen met een rechte gevelbeëindiging en een plat dak. De voorgevel is opgebouwd uit een middenrisaliet en twee hoekrisalieten. De gevel is opgetrokken uit verschillende soorten baksteen met aan de top siermetselwerk en aan de onderkant bakstenen banden van een afwijkende kleur. De hoekrisalieten zijn op verschillende manieren verbijzonderd in vormgeving. Tussen de vensters zijn muurdammen en uitsparingen in metselwerk aangebracht en tussen de ramen van de begane grond en de eerste verdieping zit siermetselwerk. Zandstenen lijsten vormen de bovenkant van de vensters op de eerste verdieping en van de dakrand. Tussen de bovenkant van de ramen op de eerste verdieping en de dakrand zijn ruitvormige roodzwarte tegeltjes aangebracht.
De middenrisaliet is voorzien van een trapezium-vormige erker van zandsteen, met zandstenen banden aan de boven- en onderkant. De erker ligt boven de hoofdingang en accentueert de plaats van de ingang, die nog eens extra wordt benadrukt door vlaggenstokken in smeedijzeren houders. De erkerhoeken zijn versierd met beeldhouwwerk in de vorm van bloem-, blad- en dierenmotieven. Het ijzeren toegangshek heeft een helderrode kleur, het is robuust en tegelijk verfijnd vorm gegeven.
Vier kunstenaars hebben bijgedragen aan de beleving van de school. De gespiegelde sculpturen van een papegaai en een ram aan de zijkanten van de erker zijn ontworpen door Hildo Krop, een van zijn eerste opdrachten voor Publieke Werken. Hij koos vaak voor symbolenparen die elkaar aanvulden of met elkaar contrasteerden. De papegaai staat voor wijsheid, kennisdelen en verlichting, de ram voor leiderschap en kracht.
Tussen de ramen van de erker in zit een cartouche met bovenin de drie andreaskruisen, dan de woorden Openbare School voor Voorbereidend Onderwijs, en onderin LrZ, de letternaam van de school. Keramist en beeldhouwer Willem Brouwer heeft de vier aapjes in de hoekrisalieten gemaakt.
Het nu geheel verdwenen interieur van de school is ontworpen door Ad Grimmon. Volgens de architectuurhistorica ontwierp hij een trappenhuis met plek voor een glas-in-loodraam, houten paneeldeuren en binnenramen met een kleine roedeverdeling, hardstenen plinten, een hardstenen schouw en mansarde-vormige bogen in de gangen.
Het rechthoekige, langwerpig glas-in-loodraam is circa drie meter hoog met bovenin drie afbeeldingen van een meisje en face en en profil met een boerenkapje op haar hoofd en een breed uitwaaierende rok in de kleuren rood, grijs, wit en gebroken wit. Het zou volgens Bakker, getuige een signatuur 'in de rechter onderhoek', gemaakt zijn door Atelier Bogtman. Dit kon ter plekke en op de foto's echter niet worden vastgesteld.
De school heeft twee verdiepingen met een rechte gevelbeëindiging en een plat dak. De voorgevel is opgebouwd uit een middenrisaliet en twee hoekrisalieten. De gevel is opgetrokken uit verschillende soorten baksteen met aan de top siermetselwerk en aan de onderkant bakstenen banden van een afwijkende kleur. De hoekrisalieten zijn op verschillende manieren verbijzonderd in vormgeving. Tussen de vensters zijn muurdammen en uitsparingen in metselwerk aangebracht en tussen de ramen van de begane grond en de eerste verdieping zit siermetselwerk. Zandstenen lijsten vormen de bovenkant van de vensters op de eerste verdieping en van de dakrand. Tussen de bovenkant van de ramen op de eerste verdieping en de dakrand zijn ruitvormige roodzwarte tegeltjes aangebracht.
De middenrisaliet is voorzien van een trapezium-vormige erker van zandsteen, met zandstenen banden aan de boven- en onderkant. De erker ligt boven de hoofdingang en accentueert de plaats van de ingang, die nog eens extra wordt benadrukt door vlaggenstokken in smeedijzeren houders. De erkerhoeken zijn versierd met beeldhouwwerk in de vorm van bloem-, blad- en dierenmotieven. Het ijzeren toegangshek heeft een helderrode kleur, het is robuust en tegelijk verfijnd vorm gegeven.
Vier kunstenaars hebben bijgedragen aan de beleving van de school. De gespiegelde sculpturen van een papegaai en een ram aan de zijkanten van de erker zijn ontworpen door Hildo Krop, een van zijn eerste opdrachten voor Publieke Werken. Hij koos vaak voor symbolenparen die elkaar aanvulden of met elkaar contrasteerden. De papegaai staat voor wijsheid, kennisdelen en verlichting, de ram voor leiderschap en kracht.
Tussen de ramen van de erker in zit een cartouche met bovenin de drie andreaskruisen, dan de woorden Openbare School voor Voorbereidend Onderwijs, en onderin LrZ, de letternaam van de school. Keramist en beeldhouwer Willem Brouwer heeft de vier aapjes in de hoekrisalieten gemaakt.
Het nu geheel verdwenen interieur van de school is ontworpen door Ad Grimmon. Volgens de architectuurhistorica ontwierp hij een trappenhuis met plek voor een glas-in-loodraam, houten paneeldeuren en binnenramen met een kleine roedeverdeling, hardstenen plinten, een hardstenen schouw en mansarde-vormige bogen in de gangen.
Het rechthoekige, langwerpig glas-in-loodraam is circa drie meter hoog met bovenin drie afbeeldingen van een meisje en face en en profil met een boerenkapje op haar hoofd en een breed uitwaaierende rok in de kleuren rood, grijs, wit en gebroken wit. Het zou volgens Bakker, getuige een signatuur 'in de rechter onderhoek', gemaakt zijn door Atelier Bogtman. Dit kon ter plekke en op de foto's echter niet worden vastgesteld.
Recente ontwikkelingenBegin jaren negentig waren er plannen om de school te slopen en een nieuwe te bouwen. Stadsdeel Oost gaf architectuurhistorica S. Bakker de opdracht om het gebouw te beschrijven en advies uit te brengen over de waarde van het gebouw. Haar advies was om de school te behouden; Bureau Monumentenzorg sloot zich hierbij aan.
Er kwam een compromis tot stand: alles achter de voorgevel werd gesloopt en maakte in 1995 plaats voor nieuwbouw in drie lagen naar ontwerp van TOPOS Architecten. De voorgevel werd tot in de puntjes gerenoveerd naar de oorspronkelijke bouwtekening. Het glas-in-loodraam werd behouden, niet zoals voorheen in de achtergevel met lichtinval van buiten, maar tegen een gesloten wand van het nieuwe trappenhuis.
De huidige gebruikers zijn OBS Aldoende, een Daltonschool, en Voorschool Dynamo.
Er kwam een compromis tot stand: alles achter de voorgevel werd gesloopt en maakte in 1995 plaats voor nieuwbouw in drie lagen naar ontwerp van TOPOS Architecten. De voorgevel werd tot in de puntjes gerenoveerd naar de oorspronkelijke bouwtekening. Het glas-in-loodraam werd behouden, niet zoals voorheen in de achtergevel met lichtinval van buiten, maar tegen een gesloten wand van het nieuwe trappenhuis.
De huidige gebruikers zijn OBS Aldoende, een Daltonschool, en Voorschool Dynamo.
Bronnen
Sarah Bakker, Architectuurhistorische Waardering (1994).
Ingezonden door Joop de Haan
Professionele of persoonlijke bandIk wandelde langs enkele gebouwen in de Tweede Boerhaavestraat die al op Wendingen staan. Aan het eind van de straat, bij dit gebouw, realiseerde ik me dat ik ooit de voorgevel in de stutten heb zien staan, zonder een gebouw er achter. Met dank aan OBS Aldoende voor de medewerking aan het maken van foto's van het glas-in-loodraam.
Gerelateerde objecten