Details
Name
Woonblokken Vrijheidslaan-Vechtstraat-Rijnstraat
Number of images: 23
IntroductionAan de voormalige Amstellaan, nu Vrijheidslaan aan weerszijden van de Vechtstraat.
AddressVrijheidslaan 80-88, 54-78, Vechtstraat 58, 61, Rijnstraat 59
Postal code(s)1078 PR
PlaceAmsterdam
CountryNederland
Creator Jouke Zietsma (Architect)
Production date1921 - 1923
Current conditionDeels of volledig gerenoveerd
ClientAmstels Bouwvereeniging
Original usageEtagewoningen / appartementen
Current usageEtagewoningen / appartementen
Object typeGemeentelijk monument, Blok
Monument number200022 en 222243
BackgroundIn 1921 organiseerde een zeventigtal Amsterdamse bouwondernemers zich in Amstels Bouwvereeniging ABV. Van het gemeentebestuur kreeg de ABV opdracht de centrale toegangsas van de Uitbreiding-Zuid (Plan Berlage) architectonisch vorm te geven. Iedere architect die werd aangezocht kreeg gemiddeld tweehonderd meter gevellengte. Hij moest één harmonische gevel ontwerpen voor een blok dat woningen van vier of vijf bouwondernemers kon bevatten.
De rechthoekige blokken werden niet in hun geheel door één architect ontworpen. Het straatbeeld had de hoogste prioriteit. Individuele blokken werden dan ook onder zo'n vier architecten verdeeld, waarbij de begrenzing van het ontwerp niet, zoals verwacht zou kunnen worden, werd gevormd door de hoeken. Om de continuïteit ter plaatse van de dwarsstraten te behouden, ontwierp één architect vaak de gevels van de beide zijden van de straat en werd pas in het verloop van een nieuwe gevelwand van architect gewisseld. De architecten werden gedwongen hun ontwerpen te laten aansluiten en voor elke 'ontmoeting' een bijzondere oplossing te bedenken.
De toenmalige Amstellaan was een brede laan met groenstroken en ventwegen en vereiste een royale, grootsteedse vormgeving. Gezien vanaf de Amstel mochten Kramer en De Klerk de opening verrichten, Zietsma en Marnette kwamen daarna. De naam van Zietsma wordt samen met die van Theo Lammers genoemd bij de aanwijzing tot gemeentelijk monument maar ik heb nog niet kunnen achterhalen wat de rol van Lammers is geweest. Als de architecten hebben samengewerkt, is het in het oostelijke blok geweest; dit dateert van iets eerder dan het westelijke blok.
De rechthoekige blokken werden niet in hun geheel door één architect ontworpen. Het straatbeeld had de hoogste prioriteit. Individuele blokken werden dan ook onder zo'n vier architecten verdeeld, waarbij de begrenzing van het ontwerp niet, zoals verwacht zou kunnen worden, werd gevormd door de hoeken. Om de continuïteit ter plaatse van de dwarsstraten te behouden, ontwierp één architect vaak de gevels van de beide zijden van de straat en werd pas in het verloop van een nieuwe gevelwand van architect gewisseld. De architecten werden gedwongen hun ontwerpen te laten aansluiten en voor elke 'ontmoeting' een bijzondere oplossing te bedenken.
De toenmalige Amstellaan was een brede laan met groenstroken en ventwegen en vereiste een royale, grootsteedse vormgeving. Gezien vanaf de Amstel mochten Kramer en De Klerk de opening verrichten, Zietsma en Marnette kwamen daarna. De naam van Zietsma wordt samen met die van Theo Lammers genoemd bij de aanwijzing tot gemeentelijk monument maar ik heb nog niet kunnen achterhalen wat de rol van Lammers is geweest. Als de architecten hebben samengewerkt, is het in het oostelijke blok geweest; dit dateert van iets eerder dan het westelijke blok.
DescriptionDe blokken van Zietsma bestaan uit twee delen aan de Vrijheidslaan, links en rechts van de Vechtstraat. Links de nummers 80-88, rechts de nummers 54-78. De blokken lijken in veel opzichten op elkaar maar verschillen wel. Het linkerblok bestaat uit geprononceerde hoekdelen met balkons bij de hoeken. In het midden van de gevel op elke etage een langgerekt balkon dat meerdere woningen bedient.
Het rechterblok heeft twee sets balkons in plaats van een langgerekt balkon. Bovendien bevinden de overige balkons zich alleen aan de hoek met de Vechtstraat, aangezien het aan de andere kant aansluit op het complex dat De Klerk ontwierp. Het wijkt daarvan echter radicaal af. Eerder lijkt het wat op het er schuin tegenover liggende complex van Kramer doordat de zelfde gele steen is gebruikt. Ook zijn er in de overgang tussen het complex van De Klerk en dat van Zietsma dezelfde sinterstenen gebruikt (in feite misbaksels), die voor een deel uit de gevel steken en daarmee de gevel tot leven brengen. Echter, het heeft een heel eigen karakter.
Ten eerste kan je, in tegenstelling tot de complexen van Kramer en De Klerk, aan de buitenkant beter aflezen hoe het interieur van de woningen ongeveer is ingedeeld. Het geheel is zeer systematisch/herhalend van opbouw, zeker het deel van de nummers 80-88 dat een gemetseld dubbelbalkon middenin de gevel heeft met aan de linker en rechterzijde van het blok ook balkons in de torenachtige hoekpartijen. Er zijn karakteristieke spitsboogvormige vensters in de gevel, daar waar de trappenhuizen zijn. Uit een foto die in 2020 opdook, blijkt dat hier oorspronkelijk glas in lood in zat. Bepaald spectaculair, haast futuristisch, is de basis van de balkons. Als je er onder staat krijg je het idee tegen de onderkant van een raket aan te kijken!
Het rechterblok heeft twee sets balkons in plaats van een langgerekt balkon. Bovendien bevinden de overige balkons zich alleen aan de hoek met de Vechtstraat, aangezien het aan de andere kant aansluit op het complex dat De Klerk ontwierp. Het wijkt daarvan echter radicaal af. Eerder lijkt het wat op het er schuin tegenover liggende complex van Kramer doordat de zelfde gele steen is gebruikt. Ook zijn er in de overgang tussen het complex van De Klerk en dat van Zietsma dezelfde sinterstenen gebruikt (in feite misbaksels), die voor een deel uit de gevel steken en daarmee de gevel tot leven brengen. Echter, het heeft een heel eigen karakter.
Ten eerste kan je, in tegenstelling tot de complexen van Kramer en De Klerk, aan de buitenkant beter aflezen hoe het interieur van de woningen ongeveer is ingedeeld. Het geheel is zeer systematisch/herhalend van opbouw, zeker het deel van de nummers 80-88 dat een gemetseld dubbelbalkon middenin de gevel heeft met aan de linker en rechterzijde van het blok ook balkons in de torenachtige hoekpartijen. Er zijn karakteristieke spitsboogvormige vensters in de gevel, daar waar de trappenhuizen zijn. Uit een foto die in 2020 opdook, blijkt dat hier oorspronkelijk glas in lood in zat. Bepaald spectaculair, haast futuristisch, is de basis van de balkons. Als je er onder staat krijg je het idee tegen de onderkant van een raket aan te kijken!
InteriorHet gaat om schortjesarchitectuur, het ontwerp van plattegronden en interieur viel buiten de opdracht aan de architect.
Recent developmentsIn 1995-1996 is het complex gerenoveerd waarbij onder andere de later toegevoegde dakoverstekken zijn verwijderd, waarmee de oorspronkelijke gevelbeëindiging met hoger opgemetselde halfronde torentjes op de hoeken is hersteld. Voor zover ik weet zijn het huurwoningen.
Sources
Gemeentelijk Monumenten Project 2008-2014, Gemeente Amsterdam, Stadsdeel Zuid, 2014.
Submitted by Gert-Jan Lobbes
Professional or personal relationIk woon er vlak bij en kom er vaak langs. Ik vind het geen vriendelijk gebouw door het burchtachtige wat strenge karakter maar de details zijn prachtig en het geheel is echt monumentaal.
Related objects