Details
Naam
Blok Vrijheidslaan-Rijnstraat-Vechtstraat, Amsterdam
Aantal afbeeldingen: 23
IntroductieEen van de twee door Pieter Marnette ontworpen blokken aan de toenmalige Amstellaan, tegenwoordig Vrijheidslaan, met bijzondere cilindervormige trappenhuisvensters.
AdresVrijheidslaan 87HS
Postcode(s)1079 KH
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Pieter Marnette (Architect)
Datum1923
Huidige staatGerealiseerd
Huidige eigenaarMeerdere particuliere eigenaren
Oorspronkelijke functieEtagewoningen / diverse overige functies
Huidige functieGemengde bestemming: woningen en winkels/bedrijfsruimtes
Type objectGeen beschermde status, Blok
AchtergrondIn 1921 organiseerde een zeventigtal Amsterdamse bouwondernemers zich in Amstels Bouwvereeniging ABV. Van het gemeentebestuur kreeg de ABV opdracht de centrale toegangsas van de Uitbreiding-Zuid (Plan Berlage) architectonisch vorm te geven. Iedere architect die werd aangezocht kreeg gemiddeld tweehonderd meter gevellengte. Hij moest één harmonische gevel ontwerpen voor een blok dat woningen van vier of vijf bouwondernemers kon bevatten. De rechthoekige blokken werden niet in hun geheel door één architect ontworpen. Het straatbeeld had de hoogste prioriteit. Individuele blokken werden dan ook onder zo'n vier architecten verdeeld, waarbij de begrenzing van het ontwerp niet, zoals verwacht zou kunnen worden, werd gevormd door de hoeken. Om de continuïteit ter plaatse van de dwarsstraten te behouden, ontwierp één architect vaak de gevels van de beide zijden van de straat en werd pas in het verloop van een nieuwe gevelwand van architect gewisseld. De architecten werden gedwongen hun ontwerpen te laten aansluiten en voor elke 'ontmoeting' een bijzondere oplossing te bedenken.
Architect Marnette kreeg twee blokken toegewezen. Het ene blok sluit aan op een blok van Kramer en de hoek daarvan (Kromme Mijdrechtstraat) is ook een ontwerp van Kramer. Het tweede blok - onderwerp van dit artikel - ligt tussen de Vechtstraat en de Rijnstraat. De blokken liggen aan de centrale toegangsas tot het nieuwe stadsdeel, de toenmalige Amstellaan, tegenwoordig Vrijheidslaan. Deze brede laan met (oorspronkelijk) groenstroken en ventwegen, vereiste een royale, grootsteedse vormgeving. Tegenwoordig is er van de allure van destijds weinig meer over.
Architect Marnette kreeg twee blokken toegewezen. Het ene blok sluit aan op een blok van Kramer en de hoek daarvan (Kromme Mijdrechtstraat) is ook een ontwerp van Kramer. Het tweede blok - onderwerp van dit artikel - ligt tussen de Vechtstraat en de Rijnstraat. De blokken liggen aan de centrale toegangsas tot het nieuwe stadsdeel, de toenmalige Amstellaan, tegenwoordig Vrijheidslaan. Deze brede laan met (oorspronkelijk) groenstroken en ventwegen, vereiste een royale, grootsteedse vormgeving. Tegenwoordig is er van de allure van destijds weinig meer over.
BeschrijvingDe deplorabele staat waarin het westelijke deel van het blok zich bevindt, met name het deel in de Rijnstraat, bemoeilijkt vandaag de dag een waardering van Marnette's schepping. We zien sowieso nog maar een schim van hoe het blok er oorspronkelijk uitzag. Het eerste wat opvalt bij bestudering van oude foto's, is namelijk dat de hoeken tot en met de cilinders van de trappenhuizen oorspronkelijk een stuk hoger waren. Als accenten staken zij boven de dakrand uit. Daarmee herhaalden zij in zekere zin de ronde accenten die Rutgers aanbracht op de blokken Amstelkade/Rijnstraat. Op zeker tijdstip zijn de hoeken verlaagd en is de totale dakrand gelijkgetrokken.
Ondanks het wegnemen van de accenten ziet vandaag de dag het oostelijke deel van het blok met de hoek in de Vechtstraat er nog het meest ongeschonden uit. Hier zien we een eigen vormentaal, die deels aansluit op de Amsterdamse School maar ook weer een eigen weg gaat. In de Vechtstraat is sprake van een driehoekige erker die zich uitstrekt over de eerste tot en met de derde verdieping. De erker is met witgelakte horizontale stroken hout bekleed, die aan de onderkant zijn bewerkt. Vermoedelijk bevond zich een gelijke erker in de Rijnstraat, maar deze is vervangen door een fantasieloos exemplaar, mogelijk dat zich onder de trespa bekleding nog de eigenlijke erker bevindt. De hoeken met de Vrijheidslaan zijn afgeschuind en hebben op de verdiepingen een bijzonder puntkozijn met een puntje in de vorm van een stenen accent. Bij de linker hoek is sprake van houten kozijnen, op de rechter hoek heeft de eigenaar zijn toevlucht genomen tot plastic exemplaren.
De gevel aan de Vrijheidslaan heeft drie portieken. De middelste is onopvallend vormgegeven, maar de linker en rechter portiek krijgen een bijzonder accent op de verdiepingen. De buitenwand van het trappenhuis bestaat uit een halve cilindervorm, opgetrokken uit baksteen, hout en glas. Het aandeel glas (in de rechter cilinder lijkt overigens sprake van verweerd plastic) is bijzonder groot. Het hout is bewerkt in de trant van de erker in de Vechtstraat. Cilinders vinden we aan veel Amsterdamse School-gebouwen, maar deze zijn voor zover ik weet uniek. Voorts zijn de huisnummers aan het oostelijke deel van het blok bijzonder. Zij komen meer voor in dit deel van de Rivierenbuurt, onder meer in de Waverstraat, reden waarom ik vermoed dat zij niet door Marnette zijn ontworpen.
Ondanks het wegnemen van de accenten ziet vandaag de dag het oostelijke deel van het blok met de hoek in de Vechtstraat er nog het meest ongeschonden uit. Hier zien we een eigen vormentaal, die deels aansluit op de Amsterdamse School maar ook weer een eigen weg gaat. In de Vechtstraat is sprake van een driehoekige erker die zich uitstrekt over de eerste tot en met de derde verdieping. De erker is met witgelakte horizontale stroken hout bekleed, die aan de onderkant zijn bewerkt. Vermoedelijk bevond zich een gelijke erker in de Rijnstraat, maar deze is vervangen door een fantasieloos exemplaar, mogelijk dat zich onder de trespa bekleding nog de eigenlijke erker bevindt. De hoeken met de Vrijheidslaan zijn afgeschuind en hebben op de verdiepingen een bijzonder puntkozijn met een puntje in de vorm van een stenen accent. Bij de linker hoek is sprake van houten kozijnen, op de rechter hoek heeft de eigenaar zijn toevlucht genomen tot plastic exemplaren.
De gevel aan de Vrijheidslaan heeft drie portieken. De middelste is onopvallend vormgegeven, maar de linker en rechter portiek krijgen een bijzonder accent op de verdiepingen. De buitenwand van het trappenhuis bestaat uit een halve cilindervorm, opgetrokken uit baksteen, hout en glas. Het aandeel glas (in de rechter cilinder lijkt overigens sprake van verweerd plastic) is bijzonder groot. Het hout is bewerkt in de trant van de erker in de Vechtstraat. Cilinders vinden we aan veel Amsterdamse School-gebouwen, maar deze zijn voor zover ik weet uniek. Voorts zijn de huisnummers aan het oostelijke deel van het blok bijzonder. Zij komen meer voor in dit deel van de Rivierenbuurt, onder meer in de Waverstraat, reden waarom ik vermoed dat zij niet door Marnette zijn ontworpen.
InterieurDe architect bemoeide zich niet met de indeling en de interieurs, die behoorlijk standaard waren.
Recente ontwikkelingenAan de buitenkant te zien is het blok opgedeeld tussen twee eigenaren. De eigenaar van het oostelijke deel heeft de gevel en de onderdelen mooi gerenoveerd. Er is sprake van houten kozijnen die goed in de lak staan. Wel zijn zoals gemeld de hoekaccenten volledig verdwenen. Dit geldt ook voor de oorspronkelijke roedenverdeling van de ramen. De eigenaar van het westelijke deel pleegt nauwelijks onderhoud en de gevel maakt een trieste indruk, met als dieptepunt de verknalde trespa erker in de Rijnstraat. Alle ramen zijn hier van kunststof.
Bronnen
G. Bolhuis, Atlas Gordel 20-40 (Amsterdam 2004).
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandDoor de cilinders één van de meest bijzondere gebouwen in de Rivierenbuurt, desondanks een onbekende en onbeminde schepping van Marnette. Renovatie van de gevel in de Rijnstraat zou beslist helpen in de waardering. Het terugbouwen van de hoekaccenten zou gedaan moeten kunnen worden, tenslotte zijn bij de blokken van Rutgers op de hoek van de Amstelkade/Rijnstraat ook de torens weer opgemetseld.
Gerelateerde objecten