Details
Naam
Pelikaankerk, Leeuwarden - exterieur
Aantal afbeeldingen: 28
IntroductieDeze kerk is gebouwd in de crisistijd van begin jaren '30, maar dat is niet te zien!
AdresPelikaanstraat 10
Postcode(s)8916 AE
PlaatsLeeuwarden
LandNederland
Vervaardiger Egbert Reitsma (Architect)
Datum1931 - 1932
Huidige staatDeels of volledig gerestaureerd
OpdrachtgeverGereformeerde Kerk
Huidige eigenaarStichting Behoud Gereformeerd Erfgoed Leeuwarden
Oorspronkelijke functieKerk
Huidige functieKerk
Type objectRijksmonument, Gebouw
Monumentnummer519894
AchtergrondAan het einde van de jaren 20 ontstond door de aanleg van de westelijke buitenwijken in Leeuwarden de behoefte aan een vierde gereformeerde kerk. In 1930 nodigde het kerkbestuur enkele architecten uit om een ontwerp te maken voor een kerk met zalen en kosterswoning. Het plan van Egbert Reitsma uit Groningen bleek qua koastenhet dichtst bij de beschikbare bouwsom te komen. De eerstesteenlegging was op 1 oktober 1931, de ingebruikname volgde op 19 juli 1932. Als gevolg van de economische wereldcrisis werden bezuinigingen doorgevoerd, onder meer dakpannen i.p.v. leien, maar er ontstond een gebouw dat door de omvang en de rijkdom van details op geen enkele manier doet vermoeden dat er een crisis gaande was.
BeschrijvingDe stijl is Reitsma's persoonlijke variant van de Amsterdamse School. Ten opzichte van zijn wellicht grootste meesterwerk - de zeer expressieve gereformeerde kerk in Andijk (1930) - is een verstrakking en versobering zichtbaar. De nadruk ligt op horizontale en verticale lijnen, de invloed van Dudok is merkbaar.
Het gebouw is opgebouwd in rode Groninger strengperssteen met een trasraam van mondsteen, gedekt met gesmoorde golfpannen. Het is grotendeels omringd door een laag muurtje van mondsteen. De plattegrond is onregelmatig, met in de kern een zaalkerk op waaiervormige plattegrond met aanbouwen zoals de consistorie, kosterswoning, zaal en toren.
De voorgevel is behoudens drie zeer smalle verticale lichtopeningen geheel gesloten en heeft een voorgeplaatste ingangspartij waarboven zich, rustend op zware gemetselde kolommen, een zaal bevindt met een eigen schildkap. Het oorspronkelijke hekwerk van deze ingangspartij (dat niet bijzonder was vormgegeven) is bij de jongste restauratie vervangen door een transparante glaswand.
Links en rechts van de gevel bevinden zich twee trappenhuizen, die verlicht worden door verticale lichtspleten. Het rechter trappenhuis heeft in de zijgevel drie puntvormige erkers boven de begane grond. Aan de linkerzijde bevindt zich een toren op vierkante grondslag, voorzien van een rondbogige ingang, waarvan de deuren voor Reitsma kenmerkend uiterst zwaar uitgevoerd beslag hebben. Voorts bevat de toren verticale lichtsleuven en wijzerplaten, bestaande uit blauwe tegels. Onder de wijzerplaten, die overigens nooit van een uurwerk zijn voorzien, bevinden zich galmgaten met betonnen borden. De toren is vlak gedekt. Aan de rechterzijde van de voorgevel is een zaal uitgebouwd, die een verkleinde variant is van de zaal boven de ingang.
De zijgevels worden beheerst door enorme, tweezijdig uitgebouwde absiden met vele smalle vensters over nagenoeg de gehele hoogte met een eigen bekapping. De linkerzijgevel heeft een kosterswoning van twee bouwlagen.
Het gebouw is opgebouwd in rode Groninger strengperssteen met een trasraam van mondsteen, gedekt met gesmoorde golfpannen. Het is grotendeels omringd door een laag muurtje van mondsteen. De plattegrond is onregelmatig, met in de kern een zaalkerk op waaiervormige plattegrond met aanbouwen zoals de consistorie, kosterswoning, zaal en toren.
De voorgevel is behoudens drie zeer smalle verticale lichtopeningen geheel gesloten en heeft een voorgeplaatste ingangspartij waarboven zich, rustend op zware gemetselde kolommen, een zaal bevindt met een eigen schildkap. Het oorspronkelijke hekwerk van deze ingangspartij (dat niet bijzonder was vormgegeven) is bij de jongste restauratie vervangen door een transparante glaswand.
Links en rechts van de gevel bevinden zich twee trappenhuizen, die verlicht worden door verticale lichtspleten. Het rechter trappenhuis heeft in de zijgevel drie puntvormige erkers boven de begane grond. Aan de linkerzijde bevindt zich een toren op vierkante grondslag, voorzien van een rondbogige ingang, waarvan de deuren voor Reitsma kenmerkend uiterst zwaar uitgevoerd beslag hebben. Voorts bevat de toren verticale lichtsleuven en wijzerplaten, bestaande uit blauwe tegels. Onder de wijzerplaten, die overigens nooit van een uurwerk zijn voorzien, bevinden zich galmgaten met betonnen borden. De toren is vlak gedekt. Aan de rechterzijde van de voorgevel is een zaal uitgebouwd, die een verkleinde variant is van de zaal boven de ingang.
De zijgevels worden beheerst door enorme, tweezijdig uitgebouwde absiden met vele smalle vensters over nagenoeg de gehele hoogte met een eigen bekapping. De linkerzijgevel heeft een kosterswoning van twee bouwlagen.
InterieurReitsma nam veel van de aanbevelingen over, die Abraham Kuyper deed in zijn bundel 'onze Eredienst` (Kampen, 1911) ten aanzien van de inrichting en de toepassing van kunst in de kerk. Het interieur is nog goeddeels oorspronkelijk. Wel is het liturgisch centrum veranderd en de door Reitsma ontworpen banken op de begane grond werden vervangen door stoelen. Bij de jongste restauratie is er een grote glazen ruimte op het achterste deel van de galerij geplaatst, met handhaving van twee rijen kerkbanken. Aangezien het interieur van grote waarde is, wordt hier een aparte bijdrage aan gewijd.
Recente ontwikkelingenSluiting van de Pelikaankerk lag door teruglopend kerkbezoek jarenlang op de loer. In 2010 werd het sluitingsbesluit betreffende vier gereformeerde kerken (de Koepelkerk, de Pelikaankerk, de Fenix en de Adelaarkerk) genomen, wat zelfs leidde tot "de Leeuwarder kerksluitingskwestie". Door verzet is een andere oplossing gevonden en kon het gebouw als kerk behouden blijven. In 2016 en 2017 heeft uitgebreide restauratie en grondig onderhoud van zowel het interieur als het exterieur van de kerk plaatsgevonden. Een en ander gebeurde in opdracht van de Stichting Behoud Gereformeerd Erfgoed Leeuwarden en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, uitgevoerd met steun van de provincie. De Pelikaankerk is nu het kerkgebouw van de Protestantse Gemeente van Bijzondere Aard ‘Rondom de Pelikaankerk’ te Leeuwarden, die het gebouw met grote liefde en zorgvuldigheid beheert.
Bronnen
Kees van der Ploeg en Teo Krijgsman (foto's), Egbert Reitsma, architect 1892 - 1976. Meester in baksteen (Uitgeverij Noordboek, 2014).
Peter Karstkarel, Sierlijk Bouwen - Jugendstil en Amsterdamse School in Friesland 1900-1940 (Friese Pers/Noordboek, 2011).
Links
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandIk dank de kerkgemeente voor de mogelijkheid om foto's te maken en spreek mijn waardering uit voor de schitterende restauratie van dit unieke gebouw.
Gerelateerde objecten