Details
Naam
Oosterkerk, Zeist
Aantal afbeeldingen: 39
IntroductieDe Oosterkerk is één van de drie(!) kerken in Amsterdamse-Schoolstijl die Zeist rijk is.
AdresWoudenbergseweg 44
Postcode(s)3701 BC
PlaatsZeist
LandNederland
Vervaardiger B.W. Plooij (Architect)
A.C. Valstar (Kunstenaar)
A.C. Valstar (Kunstenaar)
Datum1935 - 1936
Huidige staatDeels of volledig gerenoveerd
OpdrachtgeverGereformeerde Kerk
Huidige eigenaarOosterkerkgemeenschap Zeist
Oorspronkelijke functieKerk
Huidige functieKerk
Type objectRijksmonument, Gebouw
Monumentnummer510264
AchtergrondDe Oosterkerk is in 1935 ontworpen door de architect B.W. Plooij in opdracht van de gereformeerde kerkeraad van Zeist. Plooij had eerder al in Zeist de Noorderkerk ontworpen (1930-1931). Een gedenksteen meldt als datum 1 augustus 1935, vermoedelijk gaat het om de eerste steen. De kerk is op 16 april 1936 officieel in gebruik genomen.
De Oosterkerk maakte tot 2004 deel uit van de Gereformeerde Kerken in Nederland, sinds dat jaar is ze onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN).
Het gebouw is Rijksmonument vanwege het cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van een religieuze ontwikkeling. Verder is het van architectuurhistorische waarde vanwege het bouwtype, de gaafheid van het exterieur en interieur met decoraties en vanwege de plaats in het oeuvre van architect B.W. Plooij. Tenslotte kent het object een ensemblewaarde vanwege de ligging van de kerk aan de Woudenbergseweg in een boomrijke omgeving.
De Oosterkerk maakte tot 2004 deel uit van de Gereformeerde Kerken in Nederland, sinds dat jaar is ze onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN).
Het gebouw is Rijksmonument vanwege het cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van een religieuze ontwikkeling. Verder is het van architectuurhistorische waarde vanwege het bouwtype, de gaafheid van het exterieur en interieur met decoraties en vanwege de plaats in het oeuvre van architect B.W. Plooij. Tenslotte kent het object een ensemblewaarde vanwege de ligging van de kerk aan de Woudenbergseweg in een boomrijke omgeving.
BeschrijvingIn tegenstelling tot de traditionele kerkontwerpen heeft Plooij bij de bouw van deze kerk zijn ontwerp gebaseerd op een wig- of waaiervormige plattegrond. Deze plattegrond ontstaat door twee éénbeukige schepen in een punt te laten samenkomen. De vorm van de plattegrond komt voorts tot uitdrukking in de opbouw, de dakvorm en de kapconstructie van de kerk. Dit type plattegrond is van belang voor de latere ontwikkelingen in de protestantse kerkbouw.
Het op de hoek van de Woudenbergseweg en het Laantje Zonder Eind gelegen kerkgebouw is op wigvormige plattegrond opgetrokken en telt één bouwlaag onder elkaar snijdende zadeldaken, die gedekt zijn met geglazuurde Hollandse pannen. Op de nok van het dak, op het punt waar de twee zadeldaken bij elkaar komen, bevindt zich een dakruiter. Deze heeft een driezijdige spits die gedekt is met leien en bekroond wordt door een torenhaan.
Aan de zuidwestzijde van het pand bevindt zich een bouwvolume dat de vergaderzalen en een woning bevat. De gevels zijn gemetseld in Vlaams verband. Verwant aan de Amsterdamse Schoolstijl zijn verschillende accenten aangebracht in siermetselwerk, zoals verticale baksteenlagen en strekkenlagen. De vensters van de kerkruimte zijn samengestelde smalle stalen strokenvensters, die gescheiden worden door muurdammen.
De gevel aan de noordoostzijde (de Woudenbergseweg) bestaat uit drie topgevels. De middelste topgevel, die lager en smaller is dan de buitenste, bevat de hoofdingang, die bestaat uit een stolpende rondboogvormige houten deur in een ondiep gemetseld rondboogvormig portaal. Het portaal is geaccentueerd met een geprofileerde strek met een natuurstenen sluitsteen. Boven het portaal bevat de gevel een dubbel strokenvenster met muurdam. Aan de onderzijde van deze muurdam bevindt zich een naar voren uitstekend natuurstenen blok.
Rechts naast de hoofdingang is in het trasraam een gedenksteen geplaatst met de tekst: "Deze gedenksteen werd geplaatst door Ds. J. Gillebaard den eersten augustus van het jaar 1935". De buitenste twee topgevels, die identiek zijn, bezitten beiden een ingang, bestaande uit dubbele houten deuren onder een vlak afdak, waarboven drie bovenlichten met muurdammen zijn geplaatst. De vensters worden over dezelfde breedte als verdiept liggende gevelvelden in het metselwerk naar boven toe voortgezet en sluiten aan op hoog opgaande driestrooks glas-in-lood vensters gescheiden door muurdammen.
Ter weerszijden van de ingang zijn in de gevel driestrooksvensters gezet. In de top van de gevel is een galmgat aan te treffen. De gevels tussen de middelste en de buitenste topgevels bevatten onder de uitstekende dakgoot eveneens vensters. Op trasraamhoogte zijn gemetselde plantenbakken aangebracht. Het woonhuisdeel bevindt zich aan de zijde van het Laantje Zonder Eind.
Het op de hoek van de Woudenbergseweg en het Laantje Zonder Eind gelegen kerkgebouw is op wigvormige plattegrond opgetrokken en telt één bouwlaag onder elkaar snijdende zadeldaken, die gedekt zijn met geglazuurde Hollandse pannen. Op de nok van het dak, op het punt waar de twee zadeldaken bij elkaar komen, bevindt zich een dakruiter. Deze heeft een driezijdige spits die gedekt is met leien en bekroond wordt door een torenhaan.
Aan de zuidwestzijde van het pand bevindt zich een bouwvolume dat de vergaderzalen en een woning bevat. De gevels zijn gemetseld in Vlaams verband. Verwant aan de Amsterdamse Schoolstijl zijn verschillende accenten aangebracht in siermetselwerk, zoals verticale baksteenlagen en strekkenlagen. De vensters van de kerkruimte zijn samengestelde smalle stalen strokenvensters, die gescheiden worden door muurdammen.
De gevel aan de noordoostzijde (de Woudenbergseweg) bestaat uit drie topgevels. De middelste topgevel, die lager en smaller is dan de buitenste, bevat de hoofdingang, die bestaat uit een stolpende rondboogvormige houten deur in een ondiep gemetseld rondboogvormig portaal. Het portaal is geaccentueerd met een geprofileerde strek met een natuurstenen sluitsteen. Boven het portaal bevat de gevel een dubbel strokenvenster met muurdam. Aan de onderzijde van deze muurdam bevindt zich een naar voren uitstekend natuurstenen blok.
Rechts naast de hoofdingang is in het trasraam een gedenksteen geplaatst met de tekst: "Deze gedenksteen werd geplaatst door Ds. J. Gillebaard den eersten augustus van het jaar 1935". De buitenste twee topgevels, die identiek zijn, bezitten beiden een ingang, bestaande uit dubbele houten deuren onder een vlak afdak, waarboven drie bovenlichten met muurdammen zijn geplaatst. De vensters worden over dezelfde breedte als verdiept liggende gevelvelden in het metselwerk naar boven toe voortgezet en sluiten aan op hoog opgaande driestrooks glas-in-lood vensters gescheiden door muurdammen.
Ter weerszijden van de ingang zijn in de gevel driestrooksvensters gezet. In de top van de gevel is een galmgat aan te treffen. De gevels tussen de middelste en de buitenste topgevels bevatten onder de uitstekende dakgoot eveneens vensters. Op trasraamhoogte zijn gemetselde plantenbakken aangebracht. Het woonhuisdeel bevindt zich aan de zijde van het Laantje Zonder Eind.
InterieurHet gebouw bevatte oorspronkelijk 1228 zitplaatsen. De plattegrondindeling is grotendeels origineel. In het interieur van de kerk valt als eerste de ruimtewerking op die ontstaan is door de wigvormige plattegrond. Bijzonder is de constructie van de kap, bestaande uit houten driescharnierspanten met natuurstenen gewelfaanzetten. In de bevestiging zijn zogenaamde bulldog-krampplaten aangebracht. De vorm van de balkonafscheidingen in de kerk is karakteristiek.
Tot de meest opvallende decoraties van het interieur behoren de gekleurde glas-in-loodramen, die zijn uitgevoerd door het atelier voor kunstnijverheid A.C. Valstar uit De Bilt naar een ontwerp van Jaap Valstar. Hoewel de ramen motieven bevatten die op meerdere plaatsen terugkomen, blijkt er sprake van vele verschillen en variaties. Sommige motieven zijn organisch en tonen duidelijke verwantschap met de Amsterdamse School. Tot de inventaris behoren verder onder meer de originele kerkbanken op de begane grond en op de balkons, alsmede de uiterlijke verschijningsvorm van het orgel, dat in 1935 is gebouwd door de firma Flentrop en is voorzien van het zogenaamde Pneumatische Kegelladenssysteem. Het in 1944 voltooide instrument valt behoudens zijn verschijningsvorm buiten de monumentenbescherming.
Tot de meest opvallende decoraties van het interieur behoren de gekleurde glas-in-loodramen, die zijn uitgevoerd door het atelier voor kunstnijverheid A.C. Valstar uit De Bilt naar een ontwerp van Jaap Valstar. Hoewel de ramen motieven bevatten die op meerdere plaatsen terugkomen, blijkt er sprake van vele verschillen en variaties. Sommige motieven zijn organisch en tonen duidelijke verwantschap met de Amsterdamse School. Tot de inventaris behoren verder onder meer de originele kerkbanken op de begane grond en op de balkons, alsmede de uiterlijke verschijningsvorm van het orgel, dat in 1935 is gebouwd door de firma Flentrop en is voorzien van het zogenaamde Pneumatische Kegelladenssysteem. Het in 1944 voltooide instrument valt behoudens zijn verschijningsvorm buiten de monumentenbescherming.
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandIk dank de Oosterkerk Zeist en met name koster Peter Bosma voor de gelegenheid foto's te maken van het waardevolle interieur. Voor het ontwerp van de eveneens door mij gefotografeerde Pauluskerk in Amstelveen (1937) heeft architect A.T. Kraan waarschijnlijk naar zijn collega Plooij in Zeist gekeken. Ook de schitterende ramen vertonen opvallende overeenkomsten!
Gerelateerde objecten