Details
Naam
Schoolgebouw Hygiëaplein 8-10, Amsterdam
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
Aantal afbeeldingen: 28
IntroductieEen van vier(!) schoolgebouw aan het Hygiëaplein.
AdresHygiëaplein 8-10
Postcode(s)1076 RT
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Nico Lansdorp (Architect)
Publieke Werken (Architect)
Publieke Werken (Architect)
Datum1924
Huidige staatDeels of volledig gerenoveerd
Oorspronkelijke functieLagere School
Huidige functieGemengde bestemming: woningen en ruimte(s) met een publieke functie (bijv. school, buurthuis of weggeefwinkel)
Type objectGemeentelijk monument, Gebouw
Monumentnummer527851
AchtergrondRond 1920 werden door de invoering van de leerplicht en de algehele gelijkstelling tussen bijzonder onderwijs en openbaar onderwijs een groot aantal nieuwe scholen gebouwd. Hiermee gepaard ging een modernisering van het schoolgebouw in het algemeen. Niet alleen de opstelling en indeling van de klas, maar ook de positionering van de lokalen en de bijzondere faciliteiten van de scholen werden een onderwerp van discussie. De bouw van scholen was de verantwoordelijkheid van de dienst Publieke Werken.
Het Hygiëaplein is het hart van een grote woonbuurt. In het gebied tussen de Olympiakade, de Stadionweg en de Amstelveenseweg verrezen 1612 woningen voor diverse woningbouwverenigingen. Hier staan de blokken zo veel mogelijk symmetrisch gegroepeerd aan weerszijden van de Marathonweg. Het ovale Hygiëaplein ligt haaks op deze weg. Rondom staan eenvoudige blokken met een strakke gevelindeling en forse zadeldaken. De vier scholen aan het plein stonden er in de meeste gevallen al eerder dan de woningen, die vanaf 1930 werden gebouwd. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de tussenstaande woningen een verdieping lager zouden worden. Daardoor zouden de scholen een dominantere rol op het plein hebben vervuld.
De eerste van de vier scholen op het Hygiëaplein was de hier besproken dubbelschool. De Atlas Gordel 20-40 noemt het een Scholengemeenschap. Vermeer heeft het over een dependance van het Montessorilyceum. De naam Vincent van Goghschool hoort bij deze school, maar is vermoedelijk pas later aan de school gegeven, mogelijk in de jaren dertig. Het is ook mogelijk dat deze naam slechts te maken had met één van de scholen die in het gebouw gevestigd was. Voor de herkenbaarheid heb ik deze naam echter overgenomen voor dit gebouw.
De school werd in 1924 gebouwd. Vermoedelijk speelde Nico Lansdorp een rol bij het ontwerp, bij de aanwijzing als gemeentelijk monument wordt zijn naam dan ook vermeld. In het Algemeen Handelsblad van 3 september 1924 was een foto van de net geopende school afgedrukt, met de tekst: "Bij het begin van het nieuwe schooljaar zijn weer verschillende nieuwe schoolgebouwen in gebruik genomen. Zoo is maandag op het Hygieaplein te Amsterdam de nieuwe school met den Bijbel van de Christelijke Schoolvereeniging “Aenaeas Mackay” op plechtige wijze geopend." Deze Aeneas Mackayschool zou een paar jaar later naar de Titiaanstraat verhuizen, naar een gebouw van Kruyswijk. Uit diverse nummers van het Nieuw Israëlitisch Weekblad blijkt dat in de dertiger jaren op nr. 8 de Godsdienstschool van de hoofdsynagoge was gevestigd, een joodse school dus. Ik sluit niet uit dat beide genoemde scholen elkaar opvolgden op nr. 8 en dat de Vincent van Goghschool op nr. 10 was gevestigd. Dit moet nog nader onderzocht worden.
Het Hygiëaplein is het hart van een grote woonbuurt. In het gebied tussen de Olympiakade, de Stadionweg en de Amstelveenseweg verrezen 1612 woningen voor diverse woningbouwverenigingen. Hier staan de blokken zo veel mogelijk symmetrisch gegroepeerd aan weerszijden van de Marathonweg. Het ovale Hygiëaplein ligt haaks op deze weg. Rondom staan eenvoudige blokken met een strakke gevelindeling en forse zadeldaken. De vier scholen aan het plein stonden er in de meeste gevallen al eerder dan de woningen, die vanaf 1930 werden gebouwd. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de tussenstaande woningen een verdieping lager zouden worden. Daardoor zouden de scholen een dominantere rol op het plein hebben vervuld.
De eerste van de vier scholen op het Hygiëaplein was de hier besproken dubbelschool. De Atlas Gordel 20-40 noemt het een Scholengemeenschap. Vermeer heeft het over een dependance van het Montessorilyceum. De naam Vincent van Goghschool hoort bij deze school, maar is vermoedelijk pas later aan de school gegeven, mogelijk in de jaren dertig. Het is ook mogelijk dat deze naam slechts te maken had met één van de scholen die in het gebouw gevestigd was. Voor de herkenbaarheid heb ik deze naam echter overgenomen voor dit gebouw.
De school werd in 1924 gebouwd. Vermoedelijk speelde Nico Lansdorp een rol bij het ontwerp, bij de aanwijzing als gemeentelijk monument wordt zijn naam dan ook vermeld. In het Algemeen Handelsblad van 3 september 1924 was een foto van de net geopende school afgedrukt, met de tekst: "Bij het begin van het nieuwe schooljaar zijn weer verschillende nieuwe schoolgebouwen in gebruik genomen. Zoo is maandag op het Hygieaplein te Amsterdam de nieuwe school met den Bijbel van de Christelijke Schoolvereeniging “Aenaeas Mackay” op plechtige wijze geopend." Deze Aeneas Mackayschool zou een paar jaar later naar de Titiaanstraat verhuizen, naar een gebouw van Kruyswijk. Uit diverse nummers van het Nieuw Israëlitisch Weekblad blijkt dat in de dertiger jaren op nr. 8 de Godsdienstschool van de hoofdsynagoge was gevestigd, een joodse school dus. Ik sluit niet uit dat beide genoemde scholen elkaar opvolgden op nr. 8 en dat de Vincent van Goghschool op nr. 10 was gevestigd. Dit moet nog nader onderzocht worden.
BeschrijvingPublieke Werken en Lansdorp pasten een behoorlijk plastische variant van de Amsterdamse School toe, waarin een aantal typische kenmerken van deze stroming tot uiting komen. We zien een volstrekt symmetrisch opgebouwde bakstenen wand van drie bouwlagen met een plat dak en dakrand. Het platte dak is een uitzondering in deze omgeving, waar met uitzondering van de er tegenover liggende school alle gebouwen zadeldaken hebben. De gevel van de school is in drieën opgedeeld. In elk van de drie delen zijn de ramen van zes klaslokalen te onderscheiden, die allemaal op het zuiden liggen en voorzien zijn van een harmonieuze roedeverdeling. Het middendeel van de gevel is iets verhoogd en de begane grond steekt uit ten opzichte van de rooilijn (een gemeenschappelijke gymzaal?).
De twee ingangen met houten uitstekende versieringen die als luifel dienen, liggen links en rechts van het middendeel en hebben een cilindervormige opbouw. De opbouwen steken boven de dakrand uit en geven de gevel een burchtachtig uiterlijk. Zij zijn opgemetseld uit bakstenen cordonbanden. Ter hoogte van het dak bevinden zich gietijzeren ornamenten, ook tegen de schoorstenen. In tegenstelling tot wat men zou kunnen denken liggen de trappenhuizen niet in deze cilinders maar juist aan de achterkant. Daar bevinden zij zich in halve cilinders, die behoorlijk dieper zijn dan de cilinders aan de voorzijde. Ten tijde van de oplevering werden er prachtige foto's van de toen nog vrijstaande achterkant gemaakt (hier afgebeeld).
De twee ingangen met houten uitstekende versieringen die als luifel dienen, liggen links en rechts van het middendeel en hebben een cilindervormige opbouw. De opbouwen steken boven de dakrand uit en geven de gevel een burchtachtig uiterlijk. Zij zijn opgemetseld uit bakstenen cordonbanden. Ter hoogte van het dak bevinden zich gietijzeren ornamenten, ook tegen de schoorstenen. In tegenstelling tot wat men zou kunnen denken liggen de trappenhuizen niet in deze cilinders maar juist aan de achterkant. Daar bevinden zij zich in halve cilinders, die behoorlijk dieper zijn dan de cilinders aan de voorzijde. Ten tijde van de oplevering werden er prachtige foto's van de toen nog vrijstaande achterkant gemaakt (hier afgebeeld).
InterieurHet interieur is enorm gemoderniseerd. De trappenhuizen waren vermoedelijk oorspronkelijk betegeld. Het trappenhuis op nr. 10 heeft nog veel kleurrijk glas in lood (abstract). Ik heb het trappenhuis van nr. 8 niet kunnen bekijken maar ik vermoed dat het er hetzelfde uit ziet. De hekwerken op de overlopen zijn wellicht van later datum. In de toegangshal van nr. 10 is ook wat abstract glas in lood te vinden, van het soort dat we bijvoorbeeld ook zien in de Van Baerlestraat/Roelof Hartplein (blokken Rutgers).
Recente ontwikkelingenTegenwoordig is op zowel op nr. 8 als 10 de Europaschool gevestigd, een basisschool behorend tot de Esprit Scholen. Op nr. 10 was en tijdje onder meer het huis van de wijk Olympus gevestigd.
De geschiedenis van het gebouw en de gebruikers is via het internet lastig te reconstrueren. Monumentenzorg draagt bij aan de onduidelijkheid. De voormalige Montessorischool aan de overkant, op nr 40, is een rijksmonument. Het monumentenregister gebruikt echter foto’s van de school op nr. 8-10, evenals de naam Europaschool, waardoor het lijkt alsof de onderhavige school een rijksmonument is. Wie de beschrijving leest, begrijpt echter dat het gaat om de school op nr. 40. Gerrit Vermeer vermeldt in de Historische gids van Amsterdam dat de school op nr 8-10 een voormalige dependance van het Montessorilyceum was. Dit komt echter niet overeen met de gegevens die ik in de kranten uit die periode heb gevonden, tenminste niet op het moment van de opening.
De geschiedenis van het gebouw en de gebruikers is via het internet lastig te reconstrueren. Monumentenzorg draagt bij aan de onduidelijkheid. De voormalige Montessorischool aan de overkant, op nr 40, is een rijksmonument. Het monumentenregister gebruikt echter foto’s van de school op nr. 8-10, evenals de naam Europaschool, waardoor het lijkt alsof de onderhavige school een rijksmonument is. Wie de beschrijving leest, begrijpt echter dat het gaat om de school op nr. 40. Gerrit Vermeer vermeldt in de Historische gids van Amsterdam dat de school op nr 8-10 een voormalige dependance van het Montessorilyceum was. Dit komt echter niet overeen met de gegevens die ik in de kranten uit die periode heb gevonden, tenminste niet op het moment van de opening.
Bronnen
G. Bolhuis, Atlas Gordel ’20-‘40 (Amsterdam 2004).
G. Vermeer, Historische gids van Amsterdam. Stadsuitbreidingen 1860-1935 (Amsterdam, 2010).
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandDoor de cilinders is dit beslist het meest Amsterdamse School-achtige gebouw aan het Hygiëaplein. Het glas in lood in het trappenhuis maakt ook een bezoek aan het interieur de moeite waard.
Gerelateerde objecten