Details
Naam
Woonblok Vrijheidslaan-Kromme Mijdrechtstraat-Meerhuizenplein
.jpg&width=150&height=150&imageformat=jpg)
Aantal afbeeldingen: 32
AdresVrijheidslaan 10-52, Kromme Mijdrechtstraat 1-3, 2-4, Meerhuizenplein 7-11, 34-38
Postcode(s)1078
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Michel de Klerk (Architect)
Datum1921 - 1923
Huidige staatDeels of volledig gerenoveerd
OpdrachtgeverAmstels Bouwvereeniging
Oorspronkelijke functieEtagewoningen / appartementen
Huidige functieEtagewoningen / appartementen
Type objectRijksmonument, Blok
Monumentnummer3731, 6164-6170
AchtergrondIn 1921 organiseerde een zeventigtal Amsterdamse bouwondernemers zich in Amstels Bouwvereeniging ABV. Van het gemeentebestuur kreeg de ABV opdracht de centrale toegangsas van de Uitbreiding-Zuid (Plan Berlage) architectonisch vorm te geven. Iedere architect die werd aangezocht kreeg gemiddeld tweehonderd meter gevellengte. Hij moest één harmonische gevel ontwerpen voor een blok dat woningen van vier of vijf bouwondernemers kon bevatten. De rechthoekige blokken werden niet in hun geheel door één architect ontworpen. Het straatbeeld had de hoogste prioriteit. Individuele blokken werden dan ook onder zo'n vier architecten verdeeld, waarbij de begrenzing van het ontwerp niet, zoals verwacht zou kunnen worden, werd gevormd door de hoeken.
Om de continuïteit ter plaatse van de dwarsstraten te behouden, ontwierp één architect vaak de gevels van de beide zijden van de straat en werd pas in het verloop van een nieuwe gevelwand van architect gewisseld. De architecten werden gedwongen hun ontwerpen te laten aansluiten en voor elke 'ontmoeting' een bijzondere oplossing te bedenken. Het aan De Klerk toegewezen blok lag aan de centrale toegangsas tot het nieuwe stadsdeel, de toenmalige Amstellaan. Deze brede laan met groenstroken en ventwegen, vereiste een royale, grootsteeds vormgeving. Hoewel er veel kritiek was op de zogenaamde schortjesarchitectuur, was men algemeen van oordeel dat De Klerk de beste oplossing voor het vraagstuk had gevonden.
Om de continuïteit ter plaatse van de dwarsstraten te behouden, ontwierp één architect vaak de gevels van de beide zijden van de straat en werd pas in het verloop van een nieuwe gevelwand van architect gewisseld. De architecten werden gedwongen hun ontwerpen te laten aansluiten en voor elke 'ontmoeting' een bijzondere oplossing te bedenken. Het aan De Klerk toegewezen blok lag aan de centrale toegangsas tot het nieuwe stadsdeel, de toenmalige Amstellaan. Deze brede laan met groenstroken en ventwegen, vereiste een royale, grootsteeds vormgeving. Hoewel er veel kritiek was op de zogenaamde schortjesarchitectuur, was men algemeen van oordeel dat De Klerk de beste oplossing voor het vraagstuk had gevonden.
BeschrijvingAnders dan De Klerks werk voor woningbouwverenigingen betrof het hier zogenaamde schortjesarchitectuur; voorgevels bij door de bouwers aangeleverde plattegronden. In De Klerks ontwerp is weinig van deze beperking te merken. Weliswaar zijn de gevels minder plastisch dan vroeger en is de overvloed aan kleinschalige decoraties verdwenen, maar dat zijn ontwikkelingen die ook in zijn andere werk uit dezelfde tijd te zien zijn. De essenties zijn daarbij niet veranderd: het complex is een duidelijke eenheid, waarin de afzonderlijke gevels toch een eigen gezicht hebben, in aansluiting op hun omgeving.
Karakteristiek zijn natuurlijk de rijen getrapt verspringende balkons die de langste wand domineren. Zij reflecteren de grootsteedse allure van de Vrijheidslaan. Hun monumentale dynamische zigzag sluit aan bij het tempo van het voorbijsnellende verkeer, maar geeft tegelijkertijd een gevarieerd totaalbeeld aan langzamere passanten. De horizontale lijnen van de balkons op de tweede verdieping maken van de verder vlakke gevels in de Kromme Mijdrechtstraat één groots gebaar naar het Meerhuizenplein en de rest van de wijk. Tegelijk verbinden deze balkons, die aansluiten op de serie aan de Vrijheidslaan en tot net om de hoek van het plein doorlopen, de drie gevels van de blokken met elkaar.
Op het Meerhuizenplein markeren twee halfrond uitgebouwde winkelpuien, ondersteund door de dynamiek van de balkons erboven, de toegang tot de wijk. De rest van de pleinwanden bestaat uit grote, kale vlakken die aan de uiteinden naar voren buigen, een neutraal en monumentaal scherm aan een kalme, weidse ruimte.
Hoewel er in wezen sprake is van een beperkt aantal woninggeveltypen, ontstaat een indruk van verscheidenheid door steeds andere combinatie van typen. Met een minimale hoeveelheid vormen (eigenlijk alleen de balkons met erker, een breed en een smal raam en de trappenhuisraampjes) bereikt De Klerk een maximaal resultaat.
Ondanks bewonderende reacties van veel tijdgenoten is de gevel aan de Vrijheidslaan De Klerks minst geïmiteerde blokwand. Andere Amsterdamse School-architecten maakten van hun straatwanden weliswaar ook totaalcomposities waarin horizontale lijnen overheersen en de verticale perceelgrenzen (bijna) onzichtbaar zijn, maar De Klerks gevels blijven uniek. Zijn combinatie en integratie van de details en de compositiemethoden van de Amsterdamse School bleek onnavolgbaar.
Karakteristiek zijn natuurlijk de rijen getrapt verspringende balkons die de langste wand domineren. Zij reflecteren de grootsteedse allure van de Vrijheidslaan. Hun monumentale dynamische zigzag sluit aan bij het tempo van het voorbijsnellende verkeer, maar geeft tegelijkertijd een gevarieerd totaalbeeld aan langzamere passanten. De horizontale lijnen van de balkons op de tweede verdieping maken van de verder vlakke gevels in de Kromme Mijdrechtstraat één groots gebaar naar het Meerhuizenplein en de rest van de wijk. Tegelijk verbinden deze balkons, die aansluiten op de serie aan de Vrijheidslaan en tot net om de hoek van het plein doorlopen, de drie gevels van de blokken met elkaar.
Op het Meerhuizenplein markeren twee halfrond uitgebouwde winkelpuien, ondersteund door de dynamiek van de balkons erboven, de toegang tot de wijk. De rest van de pleinwanden bestaat uit grote, kale vlakken die aan de uiteinden naar voren buigen, een neutraal en monumentaal scherm aan een kalme, weidse ruimte.
Hoewel er in wezen sprake is van een beperkt aantal woninggeveltypen, ontstaat een indruk van verscheidenheid door steeds andere combinatie van typen. Met een minimale hoeveelheid vormen (eigenlijk alleen de balkons met erker, een breed en een smal raam en de trappenhuisraampjes) bereikt De Klerk een maximaal resultaat.
Ondanks bewonderende reacties van veel tijdgenoten is de gevel aan de Vrijheidslaan De Klerks minst geïmiteerde blokwand. Andere Amsterdamse School-architecten maakten van hun straatwanden weliswaar ook totaalcomposities waarin horizontale lijnen overheersen en de verticale perceelgrenzen (bijna) onzichtbaar zijn, maar De Klerks gevels blijven uniek. Zijn combinatie en integratie van de details en de compositiemethoden van de Amsterdamse School bleek onnavolgbaar.
InterieurHet betreft schortjesarchitectuur met opvallend onopvallende interieurs.
Recente ontwikkelingenMede door het enorme bouwtempo in de rest van Amsterdam bleek het moeilijk om huurders te vinden voor de woningen, die te duur waren voor arbeiders en te klein voor beter gesitueerden. In een poging de woningen door een betere belichting aantrekkelijker te maken, zijn in 1934 over een groot deel van de Vrijheidslaan de balkons verlaagd en de ramen vergroot en simpeler ingedeeld. Deze verminking is bij recente restauraties niet ongedaan gemaakt, in tegenstelling tot andere toevoegingen en wijzigingen die het blok een armoedig aanzien gaven, zoals op foto's uit de 70er en 80er jaren te zien is. Sinds de meest recente restauratie in de 90er jaren tonen alleen de wanden in en bij de Kromme Mijdrechtstraat het oorspronkelijke beeld - afgezien van de verdwenen monumentale schoorstenen in de hoeken.
Bronnen
M. Bock, Michel de Klerk. Bouwmeester en tekenaar van de Amsterdamse School (Rotterdam, 1997).
B. Kohlenbach, Pieter Lodewijk Kramer. Architect van de Amsterdamse School (Naarden, 1994).
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandRuimtekunst op zijn mooist! Hoe vaak ik er ook langs kom, steeds blijft de gevel mij verrassen en verbazen. Het is een gebouw dat met niets anders is te vergelijken.
Gerelateerde objecten