Details
Naam
Schootse Kerk, Eindhoven
Aantal afbeeldingen: 61
IntroductieVeel informatie over deze kerk - met dank aan de kerkgemeente.
AdresSchootsestraat 47
Postcode(s)5616 RB
PlaatsEindhoven
LandNederland
Vervaardiger Ferdinand Jantzen (Architect)
Datum1931
Huidige staatDeels uitgebreid of vernieuwd (nieuwbouw)
OpdrachtgeverHervormde Kerk Eindhoven
Huidige eigenaarChristelijke Gereformeerde Gemeente CGK
Oorspronkelijke functieKerk
Huidige functieKerk
Type objectGemeentelijk monument, Gebouw
Monumentnummeralleen de buitenkant is beschermd
AchtergrondRond 1920 haalden de gebroeders Philips massaal Drentse gezinnen uit de arme veenkoloniën naar Eindhoven aangezien het aantal arbeiders in en rond Eindhoven niet groot genoeg was voor de daar groeiende industrieën. De Drentse gezinnen werden voor een groot deel ondergebracht in de voor hen gebouwde nieuwbouwwijk "Drents Dorp" in Strijp nabij de Philipsfabrieken. Het merendeel van deze noordelijke gezinnen was van protestantse huize. De roep om de bouw van een protestantse kerk in de omgeving van Drents Dorp liet dan ook niet lang op zich wachten. Opmerkelijk in het overwegend katholieke Eindhoven!
De Schootsekerk is in 1931 gebouwd. Het ontwerp vertoont elementen van de Amsterdamse School en de art deco en is een onmiskenbaar dertiger jaren gebouw. De architect was Ferd. B. Jantzen, die in Amsterdam onder meer de Jeruzalemkerk had gebouwd. De eerste steen werd op 18 juli 1931 gelegd door Catharina Lokker, dochter van de voorzitter van de kerkvoogdij. Reeds op 24 december 1931 was de bouw afgerond. Het gebouw vertoont zowel buiten als binnen veel overeenkomsten met de Pauluskerk in Oegstgeest, ook van Jantzen. De plaatsing van de toren is bij beide gebouwen verschillend. In Oegstgeest staat deze in het centrum, in Eindhoven aan de linkerzijde.
De kerk is gedurende de Tweede Wereldoorlog licht beschadigd geraakt en draagt daar nog steeds de sporen van; er zitten verschillende scheuren in de muren die tijdens bombardementen zijn ontstaan. In de holle ruimte tussen het pannendak en het plafond van de kerk hebben in de oorlog onderduikers gezeten. De toren bleef tot in de jaren vijftig zonder klokken. In 1955 heeft de kerk twee klokken gekocht na een oud-papieractie. Deze klokken - 'Roeper' (330 kg) en 'Trooster' (230 kg) - hangen nog altijd in de toren.
Begin zeventiger jaren heeft de Christelijke Gereformeerde Gemeente CGK de Schootsekerk van de Hervormde Kerk gekocht. Op dat moment was er groot verval gaande in Strijp waardoor de gemeente Eindhoven wilde overgaan tot het slopen van de woningen en andere gebouwen - waaronder de kerk - in de wijk. Uiteindelijk werd er niets gesloopt vanwege de bemoeienis van Frits Philips, die zelf nauw betrokken was geweest bij de opzet van Strijp en de bouw van het "Drents Dorp" en gedoopt is in deze kerk.
In het najaar van 2019 schonk de familie van Catharina Lokker de originele troffel die was gebruikt voor het metselen van de eerste steen (hier afgebeeld).
De Schootsekerk is in 1931 gebouwd. Het ontwerp vertoont elementen van de Amsterdamse School en de art deco en is een onmiskenbaar dertiger jaren gebouw. De architect was Ferd. B. Jantzen, die in Amsterdam onder meer de Jeruzalemkerk had gebouwd. De eerste steen werd op 18 juli 1931 gelegd door Catharina Lokker, dochter van de voorzitter van de kerkvoogdij. Reeds op 24 december 1931 was de bouw afgerond. Het gebouw vertoont zowel buiten als binnen veel overeenkomsten met de Pauluskerk in Oegstgeest, ook van Jantzen. De plaatsing van de toren is bij beide gebouwen verschillend. In Oegstgeest staat deze in het centrum, in Eindhoven aan de linkerzijde.
De kerk is gedurende de Tweede Wereldoorlog licht beschadigd geraakt en draagt daar nog steeds de sporen van; er zitten verschillende scheuren in de muren die tijdens bombardementen zijn ontstaan. In de holle ruimte tussen het pannendak en het plafond van de kerk hebben in de oorlog onderduikers gezeten. De toren bleef tot in de jaren vijftig zonder klokken. In 1955 heeft de kerk twee klokken gekocht na een oud-papieractie. Deze klokken - 'Roeper' (330 kg) en 'Trooster' (230 kg) - hangen nog altijd in de toren.
Begin zeventiger jaren heeft de Christelijke Gereformeerde Gemeente CGK de Schootsekerk van de Hervormde Kerk gekocht. Op dat moment was er groot verval gaande in Strijp waardoor de gemeente Eindhoven wilde overgaan tot het slopen van de woningen en andere gebouwen - waaronder de kerk - in de wijk. Uiteindelijk werd er niets gesloopt vanwege de bemoeienis van Frits Philips, die zelf nauw betrokken was geweest bij de opzet van Strijp en de bouw van het "Drents Dorp" en gedoopt is in deze kerk.
In het najaar van 2019 schonk de familie van Catharina Lokker de originele troffel die was gebruikt voor het metselen van de eerste steen (hier afgebeeld).
BeschrijvingHet is een opmerkelijk, je zou bijna zeggen: stoer vormgegeven kerkje. Een enorm zadeldak met veelkleurige geglazuurde romaanse pannen. Zeer geprononceerde zijgevels met sterke verticale geleding. Het gebouw heeft een opvallende met koper beslagen spits, die de nogal lage toren bekroont.
InterieurDe kerk is gebouwd in een kruisvorm met korte "armen". Zoals hierboven vermeld zijn er gelijkenissen met de Pauluskerk in Oegsgeest, bijvoorbeeld waar het gaat om het paraboolvormige gewelf. Het oorspronkelijke liturgisch centrum van de kerk had een sterke symboliek. De kansel was gevormd als een opengeslagen boek. Aan de preekstoel zat het doopvont vast als teken van verbondenheid van de sacramenten van doop en woord. De avondmaalstafel en het avondmaalstel pasten volledig bij de preekstoel en het ontwerp van de kerk. In 1969 werd echter de kansel met ingebouwd doopvont gesloopt en werd de nis waarin de preekstoel stond dichtgetimmerd met schroten. Het liturgisch centrum, dat uitstak in de kerk, werd rechtgemaakt om meer ruimte te krijgen en de bankjes voor de ouderlingen werden weggehaald. De bruin-houten lambrisering van de kerkzaal werd omgedraaid en lichtgroen geverfd. Omdat later bleek dat een preekstoel en avondmaalstafel toch niet gemist konden worden in de kerk, is in 1976 een deel van de inboedel van de toen net gesloten Petrakerk in Eindhoven gekocht en in de Schootsekerk geplaatst.
De ramen in de Schootsekerk vormden een belangrijk onderdeel van het ontwerp van de kerk. Bijna alle ramen van de kerk waren voorzien van glas-in-lood, dat ontworpen was door de architect van de kerk. De ontwerpen tonen grote overeenkomst met de ontwerpen van Jantzen voor de Jeruzalemkerk en Westerwijk in Amsterdam. De oorspronkelijke ramen van de kerk zijn maar voor een klein gedeelte bewaard gebleven. Door vandalisme en verbouwingen is er veel verloren gegaan. Toch kan men een beeld krijgen hoe de ramen geweest zijn uit de overgebleven gedeelten en de originele tekeningen in kleur waarnaar de ramen destijds gemaakt zijn. De ramen volgen de lichte kruisvorm van de kerkzaal. De zeven kleine ramen in elk van de twee zijvleugels, de dwarsbalk van het kruis, houden verband met het lijden van Christus (doornenkroon met drie druppels bloed, nog aanwezig) en zijn opstanding (de vis, nog aanwezig, staat voor de doop). De bruine kleuren in de ramen harmonieerden met de nu verdwenen bruine houten wandbetimmering van de kerkzaal.
.
De motieven in de grote ramen aan beide zijkanten van de kerk stellen de vier evangelisten voor in de vorm van dieren. Ze zijn zo geplaatst dat ze rond de stam van het kruis staan. In de bijbel (Openbaringen 4:6-7) worden een leeuw, een rund, een arend en een mens genoemd als symbolen voor de schepping. De leeuw stelt Marcus voor, het rund is Lucas, de arend is Johannes en de mens is Mattheus. Boven de dieren staan vlammen die de bezieling met de Heilige Geest uitbeelden. Elk raam met een dier en de twee ramen ter weerszijden ervan (die vandaag de dag volledig verdwenen zijn) vormden een eenheid, zodat er vier groepen van drie hoge ramen waren. De huidige ramen in de zijmuren tonen alleen nog de symbolen.
Achter het orgel, eigenlijk min of meer tussen de twee delen van het orgel op de gaanderij, zoals nog te zien is in de Jeruzalemkerk, was sprake van drie grote ramen. Deze stelden de Pinkstergedachte voor met de vlam van de Heilige Geest. De drie ramen vormden een kaars voor het liturgisch centrum en zorgden ervoor dat de predikant verlicht werd. Ze zijn helaas niet meer aanwezig. Een ander glas-in-loodraam, echter geheel abstract, bevindt zich in het plafond bij het trappenhuis bij de zij-ingang.
In 1999 werd het oorspronkelijke Flintrop orgel, dat naast de ramen op de gaanderij stond, vervangen door het huidige Van Vulpen orgel.
Bijzonder mooi is een zilveren gehamerd avondmaalstel dat aan de kerk is geschonken door dominee Muller in 1932. Het is onduidelijk of het ontwerp van de hand van Jantzen is, maar het is wel waarschijnlijk aangezien Jantzen in zijn andere kerken ook dit soort voorwerpen heeft ontworpen.
De ramen in de Schootsekerk vormden een belangrijk onderdeel van het ontwerp van de kerk. Bijna alle ramen van de kerk waren voorzien van glas-in-lood, dat ontworpen was door de architect van de kerk. De ontwerpen tonen grote overeenkomst met de ontwerpen van Jantzen voor de Jeruzalemkerk en Westerwijk in Amsterdam. De oorspronkelijke ramen van de kerk zijn maar voor een klein gedeelte bewaard gebleven. Door vandalisme en verbouwingen is er veel verloren gegaan. Toch kan men een beeld krijgen hoe de ramen geweest zijn uit de overgebleven gedeelten en de originele tekeningen in kleur waarnaar de ramen destijds gemaakt zijn. De ramen volgen de lichte kruisvorm van de kerkzaal. De zeven kleine ramen in elk van de twee zijvleugels, de dwarsbalk van het kruis, houden verband met het lijden van Christus (doornenkroon met drie druppels bloed, nog aanwezig) en zijn opstanding (de vis, nog aanwezig, staat voor de doop). De bruine kleuren in de ramen harmonieerden met de nu verdwenen bruine houten wandbetimmering van de kerkzaal.
.
De motieven in de grote ramen aan beide zijkanten van de kerk stellen de vier evangelisten voor in de vorm van dieren. Ze zijn zo geplaatst dat ze rond de stam van het kruis staan. In de bijbel (Openbaringen 4:6-7) worden een leeuw, een rund, een arend en een mens genoemd als symbolen voor de schepping. De leeuw stelt Marcus voor, het rund is Lucas, de arend is Johannes en de mens is Mattheus. Boven de dieren staan vlammen die de bezieling met de Heilige Geest uitbeelden. Elk raam met een dier en de twee ramen ter weerszijden ervan (die vandaag de dag volledig verdwenen zijn) vormden een eenheid, zodat er vier groepen van drie hoge ramen waren. De huidige ramen in de zijmuren tonen alleen nog de symbolen.
Achter het orgel, eigenlijk min of meer tussen de twee delen van het orgel op de gaanderij, zoals nog te zien is in de Jeruzalemkerk, was sprake van drie grote ramen. Deze stelden de Pinkstergedachte voor met de vlam van de Heilige Geest. De drie ramen vormden een kaars voor het liturgisch centrum en zorgden ervoor dat de predikant verlicht werd. Ze zijn helaas niet meer aanwezig. Een ander glas-in-loodraam, echter geheel abstract, bevindt zich in het plafond bij het trappenhuis bij de zij-ingang.
In 1999 werd het oorspronkelijke Flintrop orgel, dat naast de ramen op de gaanderij stond, vervangen door het huidige Van Vulpen orgel.
Bijzonder mooi is een zilveren gehamerd avondmaalstel dat aan de kerk is geschonken door dominee Muller in 1932. Het is onduidelijk of het ontwerp van de hand van Jantzen is, maar het is wel waarschijnlijk aangezien Jantzen in zijn andere kerken ook dit soort voorwerpen heeft ontworpen.
Recente ontwikkelingenIn de jaren '80 was het vandalisme rond de kerk een bedreiging voor het gebouw. De koster was vaak een half uur vroeger in de kerk om glasscherven op te ruimen en de glaszetter werd een geregelde gast. De portieken van de kerk werden regelmatig gebruikt als toilet en moesten voor de dienst schoongemaakt worden. In 1991 is daarom een groot hekwerk rond de kerk geplaatst, waarna de overlast afnam. Om in de behoefte aan zaalruimte te voorzien is in 1995 een bijgebouw achter de kerk geplaatst, het zogenaamde Schootskwartier. Het wordt gebruikt voor de kinderopvang tijdens de kerkdiensten, voor het geven van catechisaties, het houden van kooravonden en voor vergaderingen. Vandaag de dag is de Schootsekerk met ruim 350 leden een echte streekgemeente: behalve uit Eindhoven, komen er ook mensen uit Veldhoven, Best, Son, Nuenen, Helmond, Geldrop, Waalre en verder. De reguliere erediensten worden onder meer gehouden op zondagochtend om 10.00 uur.
Bronnen
Derk Visser, De ramen van de Schootsekerk, 4-5-2002.
Architectuur van de Schootse Kerk in Eindhoven en De Christelijk Gereformeerde Kerk in Eindhoven. Samenstelling: Jan & Esther Wegter (zonder jaartal).
Links
Ingezonden door Rieks Witte
Professionele of persoonlijke bandRieks Witte: Ik werd door vrienden in Eindhoven op deze kerk geattendeerd. omdat zij die zelf zo mooi vinden. Ik ben het met hen eens.
Gert-Jan Lobbes: in november 2016 heb ik het interieur bezocht en foto's kunnen maken. De gemeenteleden hebben een grote hoeveelheid materiaal ter beschikking gesteld, waaronder ontwerptekeningen van het gebouw. Waarvoor mijn dank. Op basis hiervan heb ik onder meer de beschrijving van de geschiedenis en het interieur aangevuld.
Gert-Jan Lobbes: in november 2016 heb ik het interieur bezocht en foto's kunnen maken. De gemeenteleden hebben een grote hoeveelheid materiaal ter beschikking gesteld, waaronder ontwerptekeningen van het gebouw. Waarvoor mijn dank. Op basis hiervan heb ik onder meer de beschrijving van de geschiedenis en het interieur aangevuld.
Gerelateerde objecten