Details
Naam
Het Schip, Amsterdam
Aantal afbeeldingen: 90
IntroductiePrachtig gerestaureerd: dat vroeg om nieuwe foto's! Een van de meest bijzondere Amsterdamse gebouwen trekt - terecht - jaarlijks duizenden belangstellenden van over de hele wereld. Zeker sinds Museum Het Schip de voormalige school heeft betrokken.
AdresOostzaanstraat 1-43, Oostzaanstraat 87-93, Hembrugstraat 257-305, Zaanstraat 209-239, Spaarndammerplantsoen 140
PlaatsAmsterdam
LandNederland
Vervaardiger Michel de Klerk (Architect)
Hildo Krop (Kunstenaar)
Hildo Krop (Kunstenaar)
Datum1917 - 1921
Huidige staatGerealiseerd
OpdrachtgeverEigen Haard
Huidige eigenaarEigen Haard
Oorspronkelijke functieEtagewoningen / appartementen
Huidige functieEtagewoningen / appartementen
Type objectRijksmonument, Blok
Monumentnummer3961
AchtergrondIn 1917-1918 ontwerpt Michel de Klerk in opdracht van Eigen Haard een derde woningcomplex met arbeiderswoningen aan het Spaarndammerplantsoen: Het Schip. Aan de Oostzaanstraat zit middenin het complex een schoolgebouw. Deze school stond al op deze locatie voordat De Klerk aan zijn ontwerp begon en is in eerste instantie aan weerszijden ingebouwd met een tweetal ronde overkluizingen. In 1925 is het oorspronkelijke ontwerp van De Klerk alsnog uitgevoerd, waarbij de school door een derde bouwlaag werd geïntegreerd in de rest van het bouwwerk. Aan de zijde van het Spaarndammerplantsoen kwam een postkantoor. Een idee van directeur Gemeentelijke Woningdienst, Arie Keppler: met een postkantoor in de buurt sparen de arbeiders misschien meer. In de binnenplaats van het gesloten bouwblok staat een verenigingsgebouw/ vergaderhuisje. Vanwege de vorm kreeg het complex al snel de bijnaam ' Het Schip'.
Het complex werd in 1921 opgeleverd en vormt het hoogtepunt van de Amsterdamse School en van het oeuvre van De Klerk. Het is een voorbeeldproject van hoe fraai sociale woningbouw kan zijn. Er is een koppeling tussen massa en individualiteit. Het is een groot blok woningen, maar toch heeft iedere woning iets unieks.
Door de vele detailleringen en de benodigde aandacht én vakmanschap van de bouwvakkers, kwamen de bouwkosten bovengemiddeld hoog uit. Echter niet te hoog, volgens wethouder Wibaut: ‘Al bouwt de heer De Klerk duur, hij bouwt niet TE duur, want het werk van een buitengewoon kunstenaar kan dat nooit zijn’. Wibaut noemde in de raadsvergadering van 8 oktober 1920, waarin de bouwkosten werden besproken, De Klerk 'een artist' en 'de Rembrandt onder de architecten'. Raadslid en collega architect Zeeger Gulden had een vooruitziende blik toen hij tijdens dezelfde raadsvergadering constateerde 'dat volgende geslachten ons dankbaar zullen zijn voor deze wijze van stadsuitbreiding'.
Het complex werd in 1921 opgeleverd en vormt het hoogtepunt van de Amsterdamse School en van het oeuvre van De Klerk. Het is een voorbeeldproject van hoe fraai sociale woningbouw kan zijn. Er is een koppeling tussen massa en individualiteit. Het is een groot blok woningen, maar toch heeft iedere woning iets unieks.
Door de vele detailleringen en de benodigde aandacht én vakmanschap van de bouwvakkers, kwamen de bouwkosten bovengemiddeld hoog uit. Echter niet te hoog, volgens wethouder Wibaut: ‘Al bouwt de heer De Klerk duur, hij bouwt niet TE duur, want het werk van een buitengewoon kunstenaar kan dat nooit zijn’. Wibaut noemde in de raadsvergadering van 8 oktober 1920, waarin de bouwkosten werden besproken, De Klerk 'een artist' en 'de Rembrandt onder de architecten'. Raadslid en collega architect Zeeger Gulden had een vooruitziende blik toen hij tijdens dezelfde raadsvergadering constateerde 'dat volgende geslachten ons dankbaar zullen zijn voor deze wijze van stadsuitbreiding'.
BeschrijvingHet is een uitbundig, rijk gedetailleerd gebouw met verschillende kleuren dakpannen en bakstenen, waarbij ook veel verschillende metselverbanden zijn toegepast. De wanden hebben horizontaal golvende uitstulpingen, veelvormige raampartijen, bijzondere erkers en zijn versierd met beeldhouwwerken van Hildo Krop.
De gevels zijn verschillend vormgegeven. De Zaanstraat, langs het spoor, oogt golvend en snel, ter begeleiding van de langsrijdende trein. Op de hoek Zaanstraat/Hembrugstraat bevindt zich ‘de sigaar’, een fraai afgeronde hoekerker. Halverwege de Hembrugstraat wijkt de bebouwing terug waardoor een pleinruimte ontstaat. Hier is ook de kenmerkende toren te vinden. De gevel aan de Oostzaanstraat kenmerkt zich door de integratie van de school en door de entree naar de binnenplaats. Aan het Spaarndammerplantsoen bevond zich een postkantoor, dat nu als museum wordt gebruikt. Hier toren twee leeuwenkoppen boven het complex uit, hoewel die ook wel als naga's worden getypeerd.
Het complex is rijk vormgegeven met beeldhouwwerk aan de gevels. Aan het postkantoor zijn een posthoorn en een bliksemschicht te zien, symbolisch voor posterijen en telegrafie. De hazewindhonden en de vogels duiden op de snelle communicatie die de posterijen mogelijk hadden gemaakt. De gebeeldhouwde molentjes aan de Oostzaanstraat zijn een verwijzing naar de nabijheid van de Zaanstreek, waar veel arbeiders vandaan kwamen. De grootste concentratie van sculptuur bevindt zich bij de schoolingang: een boogschutter met jonge reeën, een gebogen houtsnijwerk met hollend paard, een beeldje van een herder met staf en drie hoofden van veulens, verwijzend naar de oorspronkelijke naam van de school: De Veulens.
De gevels zijn verschillend vormgegeven. De Zaanstraat, langs het spoor, oogt golvend en snel, ter begeleiding van de langsrijdende trein. Op de hoek Zaanstraat/Hembrugstraat bevindt zich ‘de sigaar’, een fraai afgeronde hoekerker. Halverwege de Hembrugstraat wijkt de bebouwing terug waardoor een pleinruimte ontstaat. Hier is ook de kenmerkende toren te vinden. De gevel aan de Oostzaanstraat kenmerkt zich door de integratie van de school en door de entree naar de binnenplaats. Aan het Spaarndammerplantsoen bevond zich een postkantoor, dat nu als museum wordt gebruikt. Hier toren twee leeuwenkoppen boven het complex uit, hoewel die ook wel als naga's worden getypeerd.
Het complex is rijk vormgegeven met beeldhouwwerk aan de gevels. Aan het postkantoor zijn een posthoorn en een bliksemschicht te zien, symbolisch voor posterijen en telegrafie. De hazewindhonden en de vogels duiden op de snelle communicatie die de posterijen mogelijk hadden gemaakt. De gebeeldhouwde molentjes aan de Oostzaanstraat zijn een verwijzing naar de nabijheid van de Zaanstreek, waar veel arbeiders vandaan kwamen. De grootste concentratie van sculptuur bevindt zich bij de schoolingang: een boogschutter met jonge reeën, een gebogen houtsnijwerk met hollend paard, een beeldje van een herder met staf en drie hoofden van veulens, verwijzend naar de oorspronkelijke naam van de school: De Veulens.
InterieurTijdens een renovatie eind jaren ’70 van de 20e eeuw zijn de oorspronkelijk 102 woningen samengevoegd tot de huidige 82, waardoor de woningen ruimer werden. De woningen werden ook voorzien van een douchegelegenheid.
Recente ontwikkelingenHet schoolgebouw kwam in 2014 leeg omdat de school ging verhuizen naar een nieuwbouwlocatie elders. Eigen Haard heeft deze ruimte verworven van het stadsdeel zodat het aan Museum Het Schip verhuurd kan worden. Het museum kon zich daar ontplooien tot een volwaardig museum voor de totale kunststroming de Amsterdamse School.
Met een uitgebreide restauratie van het gehele complex werd in mei 2015 begonnen en werd in 2018 afgerond. Het fascinerende restauratieproces werd uitgebreid gedocumenteerd in het boek Een Kunstwerk van Baksteen en de documentaire Het Schip.
Met een uitgebreide restauratie van het gehele complex werd in mei 2015 begonnen en werd in 2018 afgerond. Het fascinerende restauratieproces werd uitgebreid gedocumenteerd in het boek Een Kunstwerk van Baksteen en de documentaire Het Schip.
Bronnen
Ton Heijdra, Alice Roegholt, Richelle Wansing, Arbeiderspaleis Het Schip van Michel de Klerk (Museum Het Schip,2012).
Een Kunstwerk van Baksteen: Betekenis en Restauratie van het Schip, Amsterdam. Icoon van Sociale Woningbouw en Architectuur, 1919-1921 (Museum Het Schip, 2018).
Ingezonden door Bart Bozelie
Professionele of persoonlijke bandEigen Haard is de originele opdrachtgever en nog steeds eigenaar van Het Schip.
Gerelateerde objecten