Details
Naam
Gereformeerde Kerk, Andijk - exterieur
Aantal afbeeldingen: 39
IntroductieEen gereformeerde kathedraal! In Andijk.
AdresMiddenweg 4
Postcode(s)1619 BN
PlaatsAndijk
LandNederland
Vervaardiger Egbert Reitsma (Architect)
Datum1929
Huidige staatDeels of volledig gerestaureerd
OpdrachtgeverGereformeerd Kerkbestuur
Huidige eigenaarGereformeerde Kerk
Andijk
Andijk
Oorspronkelijke functieKerk
Huidige functieKerk
Type objectRijksmonument, Gebouw
Monumentnummer508026
AchtergrondAndijk had in de jaren '20 van de 20ste eeuw een bloei doorgemaakt in de bollenteelt. Daaruit is te verklaren, dat men zo'n dure kerk heeft kunnen bekostigen. Het betrof de vervanging van een 19de-eeuws, te klein geworden kerkgebouw. Nadat er in de kerkenraad was gesproken over verbouwing, besloot men toch tot nieuwbouw over te gaan. Als architect werd de Groningse architect Egbert Reitsma aangetrokken.
De gereformeerde kerk van Weesp (ook van Reitsma) had de doorslag gegeven bij de uiteindelijke architectenkeuze. In januari 1929 kwam Reitsma met een plan ter tafel dat f.120.000,- ging kosten, terwijl er 'maar' f.90.000,- uitgetrokken was. Men wilde de bouwkosten drukken door het weglaten van de toren, hetgeen een besparing van f.15.000,- zou opleveren. In februari 1929 diende Reitsma een herziene begroting in van f.100.000,- met een toren van veertig meter hoog. Hoe veel belang hij hechtte aan de realisatie van een toren, bleek toen hij in de onderhandelingen aanbood voor het bouwen van de toren geen honorarium te rekenen. In een nog later stadium droeg hij f.1000,- bij aan de bouw. Uiteindelijk stemde de commissie toe in de bouw. Op 27 maart 1929 vond de aanbesteding plaats.
De eerste steenlegging vond plaats op 25 juli van dat jaar. De bouw vorderde echter langzaam. Door de economische wereldcrisis viel de export van bloembollen grotendeels weg, hetgeen zijn weerslag had op de verwerving van fondsen. Op 3 september 1930 werd de ingebruikname gevierd. (J.J. Falize, zie bronnen).
Concurrentiemotieven speelden zeker een rol bij de bouw van dit spectaculaire gebouw. Men wilde wedijveren met het tien kilometer zuidelijker gelegen Enkhuizen en met de grote neo-gotische kerk van het naburige katholieke dorp Wervershoof. De kerk te Andijk is te beschouwen als een mijlpaal in de emancipatie van de gereformeerden in Nederland. Het verschil tussen de kleine kerken uit de doleantietijd (1886-1892) en de gereformeerde kerk van Andijk (1930) symboliseert de groei van de positie van de "Kleine Luyden". Zij moesten zich profileren enerzijds ten opzichte van de hervormden van wie ze waren afgescheiden, anderzijds ten opzichte van de katholieken, die sinds 1853 eveneens bezig waren hun sinds de reformatie verloren gegane positie te herwinnen.
De gereformeerde kerk van Weesp (ook van Reitsma) had de doorslag gegeven bij de uiteindelijke architectenkeuze. In januari 1929 kwam Reitsma met een plan ter tafel dat f.120.000,- ging kosten, terwijl er 'maar' f.90.000,- uitgetrokken was. Men wilde de bouwkosten drukken door het weglaten van de toren, hetgeen een besparing van f.15.000,- zou opleveren. In februari 1929 diende Reitsma een herziene begroting in van f.100.000,- met een toren van veertig meter hoog. Hoe veel belang hij hechtte aan de realisatie van een toren, bleek toen hij in de onderhandelingen aanbood voor het bouwen van de toren geen honorarium te rekenen. In een nog later stadium droeg hij f.1000,- bij aan de bouw. Uiteindelijk stemde de commissie toe in de bouw. Op 27 maart 1929 vond de aanbesteding plaats.
De eerste steenlegging vond plaats op 25 juli van dat jaar. De bouw vorderde echter langzaam. Door de economische wereldcrisis viel de export van bloembollen grotendeels weg, hetgeen zijn weerslag had op de verwerving van fondsen. Op 3 september 1930 werd de ingebruikname gevierd. (J.J. Falize, zie bronnen).
Concurrentiemotieven speelden zeker een rol bij de bouw van dit spectaculaire gebouw. Men wilde wedijveren met het tien kilometer zuidelijker gelegen Enkhuizen en met de grote neo-gotische kerk van het naburige katholieke dorp Wervershoof. De kerk te Andijk is te beschouwen als een mijlpaal in de emancipatie van de gereformeerden in Nederland. Het verschil tussen de kleine kerken uit de doleantietijd (1886-1892) en de gereformeerde kerk van Andijk (1930) symboliseert de groei van de positie van de "Kleine Luyden". Zij moesten zich profileren enerzijds ten opzichte van de hervormden van wie ze waren afgescheiden, anderzijds ten opzichte van de katholieken, die sinds 1853 eveneens bezig waren hun sinds de reformatie verloren gegane positie te herwinnen.
BeschrijvingDe kerk is geheel vrij gelegen aan de voet van de IJsselmeerdijk. Door terugplaatsing van de rooilijn is een ruimte tussen kerk en weg ontstaan, die in beslag wordt genomen door een plein voor de kerk en een tuin voor de pastorie.
De afzonderlijke bouwvolumes hebben alle een interne constructie van een betonskelet, in het exterieur bekleed met mondsteen. Egbert Reitsma had hieromtrent een opvallend motto: "In het Huis des Heeren is plaats voor iedereen", dus is er ook plaats voor iedere steen. Dat was de bedoeling tenminste, maar de metselaars gaven te kennen dat dat niet ging gebeuren. Waarop Reitsma de jas uittrok, een kuip specie liet komen en een aantal rijen stenen metselde. Toen vroeg hij heel beleefd aan de heren metselaars wat nu precies hun probleem was?
De rijke textuur van de mondsteen wordt nog verhoogd door toepassing van verschillende bijzondere metselverbanden: zo is de plint gemetseld in blokverband, waarmee rustica wordt geïmiteerd. De verschillende bouwvolumes hebben alle zeer steile, hoog opgaande schild- of zadeldaken, gedekt met leien in maasdekking.
Tussen de bouwvolumes van zalengedeelte en kerk rijst de toren op, die trapsgewijs verjongt en die bekroond wordt door een met leien gedekte naaldspits. Klokkenstoel met klok van Van Bergen, 1929, diam. 137,2 cm. Mechanisch torenuurwerk van M. van de Kerkhof, 1873. De toren is 45 meter hoog.
De afzonderlijke bouwvolumes hebben alle een interne constructie van een betonskelet, in het exterieur bekleed met mondsteen. Egbert Reitsma had hieromtrent een opvallend motto: "In het Huis des Heeren is plaats voor iedereen", dus is er ook plaats voor iedere steen. Dat was de bedoeling tenminste, maar de metselaars gaven te kennen dat dat niet ging gebeuren. Waarop Reitsma de jas uittrok, een kuip specie liet komen en een aantal rijen stenen metselde. Toen vroeg hij heel beleefd aan de heren metselaars wat nu precies hun probleem was?
De rijke textuur van de mondsteen wordt nog verhoogd door toepassing van verschillende bijzondere metselverbanden: zo is de plint gemetseld in blokverband, waarmee rustica wordt geïmiteerd. De verschillende bouwvolumes hebben alle zeer steile, hoog opgaande schild- of zadeldaken, gedekt met leien in maasdekking.
Tussen de bouwvolumes van zalengedeelte en kerk rijst de toren op, die trapsgewijs verjongt en die bekroond wordt door een met leien gedekte naaldspits. Klokkenstoel met klok van Van Bergen, 1929, diam. 137,2 cm. Mechanisch torenuurwerk van M. van de Kerkhof, 1873. De toren is 45 meter hoog.
InterieurAan het buitengewoon fraaie en unieke interieur is op Wendingen een aparte bijdrage gewijd.
Recente ontwikkelingenHet gebouw was aan het begin van de 21e eeuw hard toe aan restauratie. In 2009 begon dit omvangrijke en kostbare project. Dit leidde er mede toe dat aan de buitenkant het oorspronkelijke gedurfde kleurenschema met onder meer fel geel, groen en paars werd teruggebracht. Ook het interieur werd grondig aangepakt. Eerst werden de kleuren van de lagere delen teruggebracht, tenslotte was het paraboolvormige gewelf aan de beurt.
De restauratie werd mogelijk gemaakt door een groot aantal mensen dat zich de afgelopen tien jaar heeft ingezet voor deze zaak. Op 27 februari 2016 vond in de Hoornse Oosterkerk de uitreiking plaats van de ‘Schipper-Oosterkerkprijs’. Deze wisselprijs wordt sinds 2011 toegekend aan een persoon of een instelling die zich onderscheidt ten aanzien van het behoud van religieus erfgoed in de regio West-Friesland. Een speciale jury kende ditmaal de prijs toe aan de Gereformeerde Kerk te Andijk, als waardering voor de restauratie. Juryvoorzitter Eddy Boom overhandigde de prijs (bestaande uit een uit wit albast vervaardigd beeld van Elsbeth Luinge) aan Zeger Bax, stuwende kracht achter het restauratiewerk.
In juni 2021 bleek het opnieuw noodzakelijk de toren en het gedeelte boven de hoofdingang te restaureren. "De toren is zo lek als een mandje", schreef het Noordhollands Dagblad. De kerk lekte op verscheidene plaatsen, zodat er zelfs water uit de stopcontacten komt. De in 2010 gevolgde methode van injectie van de holle ruimtes bleek niet succesvol. De voegen van de toren moesten opnieuw worden gevoegd.
De restauratie van de toren kon in 2021 worden afgerond. In april 2022 stond het gebouw er weer in volle glorie bij, zonder steigers.
De restauratie werd mogelijk gemaakt door een groot aantal mensen dat zich de afgelopen tien jaar heeft ingezet voor deze zaak. Op 27 februari 2016 vond in de Hoornse Oosterkerk de uitreiking plaats van de ‘Schipper-Oosterkerkprijs’. Deze wisselprijs wordt sinds 2011 toegekend aan een persoon of een instelling die zich onderscheidt ten aanzien van het behoud van religieus erfgoed in de regio West-Friesland. Een speciale jury kende ditmaal de prijs toe aan de Gereformeerde Kerk te Andijk, als waardering voor de restauratie. Juryvoorzitter Eddy Boom overhandigde de prijs (bestaande uit een uit wit albast vervaardigd beeld van Elsbeth Luinge) aan Zeger Bax, stuwende kracht achter het restauratiewerk.
In juni 2021 bleek het opnieuw noodzakelijk de toren en het gedeelte boven de hoofdingang te restaureren. "De toren is zo lek als een mandje", schreef het Noordhollands Dagblad. De kerk lekte op verscheidene plaatsen, zodat er zelfs water uit de stopcontacten komt. De in 2010 gevolgde methode van injectie van de holle ruimtes bleek niet succesvol. De voegen van de toren moesten opnieuw worden gevoegd.
De restauratie van de toren kon in 2021 worden afgerond. In april 2022 stond het gebouw er weer in volle glorie bij, zonder steigers.
Bronnen
J.J. Falize, De kerkbouw tussen de wereldoorlogen, 'De Amsterdamse School' in "Honderdvijftig jaar gereformeerde kerkbouw, red. R. Steensma en C.A. van Swigchem; en doctoraalscriptie van J.J. Falize, Rijksuniversiteit Groningen.
Kees van der Ploeg en Teo Krijgsman (foto's), Egbert Reitsma, architect 1892 - 1976. Meester in baksteen (Uitgeverij Noordboek, 2014).
Ingezonden door Richard Keijzer
Professionele of persoonlijke bandRichard Keijzer: Deze kerk staat op een verrassende plaats, zeker gezien de grootte van het gebouw.
Gert-Jan Lobbes: Foto's toegevoegd die de toestand na de restauratie tonen - afgerond in 2016. Dit betreft onder meer de terug gebrachte kleuren aan de buitenkant aan kerk en pastorie. Ook foto's toegevoegd van de restauratie van de toren en het gebouw in 2022, na voltooide restauratie.
Gert-Jan Lobbes: Foto's toegevoegd die de toestand na de restauratie tonen - afgerond in 2016. Dit betreft onder meer de terug gebrachte kleuren aan de buitenkant aan kerk en pastorie. Ook foto's toegevoegd van de restauratie van de toren en het gebouw in 2022, na voltooide restauratie.
Gerelateerde objecten