Details
Naam
Pelikaankerk, Leeuwarden - interieur
Aantal afbeeldingen: 55
IntroductieNu ook een prachtige en uitgebreide beschrijving - en foto's - van het interieur van de Leeuwardense Pelikaankerk.
AdresPelikaanstraat 10
Postcode(s)8916 AG
PlaatsLeeuwarden
LandNederland
Vervaardiger Egbert Reitsma (Architect)
Egbert Reitsma (Kunstenaar)
Egbert Reitsma (Kunstenaar)
Datum1932
OpdrachtgeverGereformeerde Kerk
Huidige eigenaarStichting Behoud Gereformeerd Erfgoed Leeuwarden
Monumentnummer519894
AchtergrondDe geschiedenis van de kerk en de totstandkoming, evenals het exterieur, wordt hier beschreven.
BeschrijvingBij binnenkomst in de kerkzaal treft meteen het enorme houten gewelf, bestaande uit vlakken van schroten, die globaal de vorm van de mansardekap volgen. Op plaatsen waar de gewelfvlakken elkaar in de nok raken, bevinden zich gekleurde houtreliëfs, afgewisseld door verlichtingsornamenten. Deze verlichtingsornamenten uit de bouwtijd (ontworpen door Reitsma zelf) bestaan uit hangende matglazen platen aan het plafond en boegvormige boven de ingangen.
De kerkzaal heeft een waaiervormige plattegrond, uitgebreid met een rechthoekig liturgisch centrum. De plattegrond is duidelijk gebaseerd op de beginselen van Abraham Kuyper betreffende de inrichting van de liturgie. Deze schreven onder meer voor dat de kerkbanken in waaiervorm richting kansel werden opgesteld. De ruimte wordt links en rechts verlicht door de hoge smalle vensters in de absiden, die in puntvorm naar buiten wijzen. Het glas in lood in deze vensters heeft onderin voorstellingen naar ontwerp van Reitsma.
Het gaat om wereldlijke, niet religieuze voorstellingen, hoewel sommige wel bijbels geduid kunnen worden, bijvoorbeeld zaaien, oogsten, vissen, een schaapherder, een edelhert. De voorstellingen behelzen onder meer een man in een kano, schepen, treinen en vliegtuigen, het bouwen van flats, een vuurtoren, de industrie, een wetenschapper aan zijn studie. Zeer tot de verbeelding van kinderen (en volwassenen) spreekt een kameel in een Egyptisch landschap met piramides, een feloeka en een palmboom. Daarboven dan wel weer een éénmotorig vliegtuig. Het is interessant deze wereldlijke taferelen te vergelijken met het glas in lood dat de Amsterdamse architect Ferdinand Jantzen ook in 1932 voor de Pauluskerk in Oegstgeest ontwierp. Ook daar zien we vele vergelijkbare "moderne" taferelen.
Boven in de vensters van de apsiden zijn abstracte decoraties in glas in lood aangebracht. Achter de kansel bevinden zich nog eens zes smalle glas-in-loodramen met sterk geabstraheerde voorstellingen van de scheppingsdagen. De ramen zijn in 1932 vervaardigd door de Noord-Nederlandse Electrische Glasslijperij (NEG), getuige de signatuur op één van de ramen.
De kansel is van het platformtype met twee gebogen trappen. Het overige oorspronkelijke meubilair op het liturgisch centrum, zoals ouderlingenbanken en hek met voorzangerslezenaar, is verloren gegaan. Boven het liturgisch centrum is het orgelbalkon, dat veel weg heeft van het orgelbalkon in de Gereformeerde kerk in Andijk. Tegen de balustrade is een kleurig houtreliëf in geometrische vormen aangebracht, typerend voor Reitsma (zie ook weer Andijk). Soortgelijke reliëfs (maar dan in vliegervorm) bevinden zich zoals hierboven al genoemd in de kruin van de kap op plaatsen waar de gewelfvlakken elkaar in de nok raken.
Het orgel is gebouwd door Valckx en Van Kouteren in 1932. Het is gerestaureerd maar bevindt zich nog geheel in originele toestand. De kas, ontworpen door Reitsma, is open gelaten; het front bestaat uit een breed driehoekig pijpenveld. Het instrument omvat twee klavieren en een vrij pedaal met twintig registers en speelhulpen. Er is een grote samenhang tussen het instrument en de kerk, zowel wat betreft de kas als het klankideaal, waardoor het monumentwaardig is.
Tegenover het liturgisch centrum is een galerij aangebracht, rustend op ronde kolommen. Bij de jongste restauratie is op de achterste rijen van dit balkon een glazen ruimte geconstrueerd. De banken op de begane grond werden vervangen door stoelen, op de galerij bleven de banken bewaard.
De kerk heeft twee trappenhuizen, links en rechts van de hoofdingang. Deze trappenhuizen hebben breukstenen vloeren, granieten treden en smeedijzeren leuningen. Ze worden verlicht door verticale smalle vensters, bezet met glas in lood.
De kerkzaal heeft een waaiervormige plattegrond, uitgebreid met een rechthoekig liturgisch centrum. De plattegrond is duidelijk gebaseerd op de beginselen van Abraham Kuyper betreffende de inrichting van de liturgie. Deze schreven onder meer voor dat de kerkbanken in waaiervorm richting kansel werden opgesteld. De ruimte wordt links en rechts verlicht door de hoge smalle vensters in de absiden, die in puntvorm naar buiten wijzen. Het glas in lood in deze vensters heeft onderin voorstellingen naar ontwerp van Reitsma.
Het gaat om wereldlijke, niet religieuze voorstellingen, hoewel sommige wel bijbels geduid kunnen worden, bijvoorbeeld zaaien, oogsten, vissen, een schaapherder, een edelhert. De voorstellingen behelzen onder meer een man in een kano, schepen, treinen en vliegtuigen, het bouwen van flats, een vuurtoren, de industrie, een wetenschapper aan zijn studie. Zeer tot de verbeelding van kinderen (en volwassenen) spreekt een kameel in een Egyptisch landschap met piramides, een feloeka en een palmboom. Daarboven dan wel weer een éénmotorig vliegtuig. Het is interessant deze wereldlijke taferelen te vergelijken met het glas in lood dat de Amsterdamse architect Ferdinand Jantzen ook in 1932 voor de Pauluskerk in Oegstgeest ontwierp. Ook daar zien we vele vergelijkbare "moderne" taferelen.
Boven in de vensters van de apsiden zijn abstracte decoraties in glas in lood aangebracht. Achter de kansel bevinden zich nog eens zes smalle glas-in-loodramen met sterk geabstraheerde voorstellingen van de scheppingsdagen. De ramen zijn in 1932 vervaardigd door de Noord-Nederlandse Electrische Glasslijperij (NEG), getuige de signatuur op één van de ramen.
De kansel is van het platformtype met twee gebogen trappen. Het overige oorspronkelijke meubilair op het liturgisch centrum, zoals ouderlingenbanken en hek met voorzangerslezenaar, is verloren gegaan. Boven het liturgisch centrum is het orgelbalkon, dat veel weg heeft van het orgelbalkon in de Gereformeerde kerk in Andijk. Tegen de balustrade is een kleurig houtreliëf in geometrische vormen aangebracht, typerend voor Reitsma (zie ook weer Andijk). Soortgelijke reliëfs (maar dan in vliegervorm) bevinden zich zoals hierboven al genoemd in de kruin van de kap op plaatsen waar de gewelfvlakken elkaar in de nok raken.
Het orgel is gebouwd door Valckx en Van Kouteren in 1932. Het is gerestaureerd maar bevindt zich nog geheel in originele toestand. De kas, ontworpen door Reitsma, is open gelaten; het front bestaat uit een breed driehoekig pijpenveld. Het instrument omvat twee klavieren en een vrij pedaal met twintig registers en speelhulpen. Er is een grote samenhang tussen het instrument en de kerk, zowel wat betreft de kas als het klankideaal, waardoor het monumentwaardig is.
Tegenover het liturgisch centrum is een galerij aangebracht, rustend op ronde kolommen. Bij de jongste restauratie is op de achterste rijen van dit balkon een glazen ruimte geconstrueerd. De banken op de begane grond werden vervangen door stoelen, op de galerij bleven de banken bewaard.
De kerk heeft twee trappenhuizen, links en rechts van de hoofdingang. Deze trappenhuizen hebben breukstenen vloeren, granieten treden en smeedijzeren leuningen. Ze worden verlicht door verticale smalle vensters, bezet met glas in lood.
Recente ontwikkelingenSluiting van de Pelikaankerk lag door teruglopend kerkbezoek jarenlang op de loer. In 2010 werd het sluitingsbesluit betreffende vier gereformeerde kerken (de Koepelkerk, de Pelikaankerk, de Fenix en de Adelaarkerk) genomen, wat zelfs leidde tot "de Leeuwarder kerksluitingskwestie". Door verzet is een andere oplossing gevonden en kon het gebouw als kerk behouden blijven. In 2016 en 2017 heeft uitgebreide restauratie en grondig onderhoud van zowel het interieur als het exterieur van de kerk plaatsgevonden.
Een en ander gebeurde in opdracht van de Stichting Behoud Gereformeerd Erfgoed Leeuwarden en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, uitgevoerd met steun van de provincie. De Pelikaankerk is nu het kerkgebouw van de Protestantse Gemeente van Bijzondere Aard ‘Rondom de Pelikaankerk’ te Leeuwarden, die het gebouw met grote liefde en zorgvuldigheid beheert.
Een en ander gebeurde in opdracht van de Stichting Behoud Gereformeerd Erfgoed Leeuwarden en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, uitgevoerd met steun van de provincie. De Pelikaankerk is nu het kerkgebouw van de Protestantse Gemeente van Bijzondere Aard ‘Rondom de Pelikaankerk’ te Leeuwarden, die het gebouw met grote liefde en zorgvuldigheid beheert.
Bronnen
1. Kees van der Ploeg en Teo Krijgsman (foto's), Egbert Reitsma, architect 1892-1976. Meester in baksteen (Uitgeverij Noordboek, 2014).
2. Peter Karstkarel, Sierlijk Bouwen - Jugendstil en Amsterdamse School in Friesland 1900-1940 (Friese Pers/Noordboek, 2011).
Links
Ingezonden door Gert-Jan Lobbes
Professionele of persoonlijke bandIk dank de kerkgemeente voor de mogelijkheid om foto's te maken en spreek mijn waardering uit voor de schitterende restauratie van dit unieke gebouw dat relatief ongeschonden de tijd heeft doorstaan.
Gerelateerde objecten