Details
Naam
Gereformeerde Kerk, Appingedam - exterieur
Aantal afbeeldingen: 23
IntroductieStoere kerk voor onverschrokken volk op het Groninger land van architect Egbert Reitsma. Een vluchthaven, dat ziet men direct.
AdresDijkstraat 73
Postcode(s)9901 AP
PlaatsAppingedam
LandNederland
Vervaardiger Egbert Reitsma (Architect)
Datum1926 - 1927
Huidige staatDeels of volledig gerestaureerd
OpdrachtgeverKerkbestuur Gereformeerde kerk Appingedam
Huidige eigenaarGereformeerde Kerk Vrijgemaakt
Oorspronkelijke functieKerk
Huidige functieKerk
Type objectRijksmonument, Gebouw
Monumentnummer509407
AchtergrondNadat de uit 1868 daterende oude kerk in 1926 in vlammen was opgegaan, kreeg Reitsma de opdracht op deze plek een nieuwe kerk te bouwen. Een muur van de oude kerk, de oostgevel, bleef behouden en werd door Reitsma opgenomen in het bouwplan. De oude pastorie staat er ook nog en is met de kerk verbonden. Het gebouw is van 1928 tot 2009 in gebruik geweest als godshuis voor de Gereformeerde Kerk, na 2004 de Protestantse Kerk in Nederland. Tegenwoordig is Centrum Kabzeël er gevestigd en vinden er ook andere activiteiten dan kerkdiensten plaats.
BeschrijvingHet uiterlijk van de kerk wordt bepaald door de hoge, nagenoeg gesloten wanden van paarsbruine mondsteen. Dat is een gesinterde, vaak vervormde doorbakken baksteen met donkere kleurschakeringen. Reitsma en zijn collega architecten hadden een uitgesproken voorkeur voor deze 'misbaksels' vanwege de expressieve kwaliteit. Reitsma paste deze mondsteen bijvoorbeeld ook toe bij zijn kerk in Andijk. Verder zijn net als in andere gebouwen van Reitsma verschillende metselverbanden te zien. In combinatie met diepliggend voegwerk zorgt dit voor een rijke schaduwwerking, waardoor de gevel een expressief karakter krijgt.
De entree, met drie dubbele deuren, bevindt zich aan de zuidzijde. Boven de entree zijn in de gevelwand elf smalle glas-in-loodramen aangebracht met in sierlijke letters "geref. kerk". In de noordgevel, die aan het water van het Damsterdiep ligt, bevinden zich in het uitstekende gedeelte twee deuren. Hierboven een forse muurdam, die de middenscheiding vormt en die boven het dak uittorent. Een vergelijkbare muurdam zien we bijvoorbeeld ook bij Reitsma's kerk in Andijk. In het dak bevinden zich aan beide zijden vier langwerpige lichtdoorlatende stroken met glas-in-lood. Bij de dakvoet (zonder dakgoot!) staan uitmetselingen die de wand versterken, maar ook de plaats markeren waar zich de enorme gewelfspanten bevinden. Oorspronkelijk staken deze verzwaringen een stuk boven de dakvoet uit en ook waren ze voorzien van een uitstekend betonnen blok. Hierdoor werd de plastische werking van de gevel aanzienlijk versterkt. In zijn boek schrijft Kees van der Ploeg dat zij al voor 1940 zijn vervangen door eenvoudige vlakke afdekkingen, waarschijnlijk om onderhoudstechnische redenen.
In 1977 werd de kerk inwendig uitgebreid met een galerij en een trappenhuis, volgens een plan dat Reitsma al bij het ontwerp had voorzien. De uitbouw daarvoor had hij al bij de bouw gerealiseerd.
De entree, met drie dubbele deuren, bevindt zich aan de zuidzijde. Boven de entree zijn in de gevelwand elf smalle glas-in-loodramen aangebracht met in sierlijke letters "geref. kerk". In de noordgevel, die aan het water van het Damsterdiep ligt, bevinden zich in het uitstekende gedeelte twee deuren. Hierboven een forse muurdam, die de middenscheiding vormt en die boven het dak uittorent. Een vergelijkbare muurdam zien we bijvoorbeeld ook bij Reitsma's kerk in Andijk. In het dak bevinden zich aan beide zijden vier langwerpige lichtdoorlatende stroken met glas-in-lood. Bij de dakvoet (zonder dakgoot!) staan uitmetselingen die de wand versterken, maar ook de plaats markeren waar zich de enorme gewelfspanten bevinden. Oorspronkelijk staken deze verzwaringen een stuk boven de dakvoet uit en ook waren ze voorzien van een uitstekend betonnen blok. Hierdoor werd de plastische werking van de gevel aanzienlijk versterkt. In zijn boek schrijft Kees van der Ploeg dat zij al voor 1940 zijn vervangen door eenvoudige vlakke afdekkingen, waarschijnlijk om onderhoudstechnische redenen.
In 1977 werd de kerk inwendig uitgebreid met een galerij en een trappenhuis, volgens een plan dat Reitsma al bij het ontwerp had voorzien. De uitbouw daarvoor had hij al bij de bouw gerealiseerd.
InterieurHet bijzondere interieur wordt hier beschreven.
Recente ontwikkelingenHet gebouw is in 2013 en 2014 uitgebreid gerestaureerd, mede om het geschikt te maken voor andere activiteiten dan alleen kerkdiensten. Na de restauratie is het in gebruik genomen door Centrum Kabzeël, een samenwerkingsverband tussen de Stichting Dijkstraat Appingedam (SDA) en de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt Appingedam (GVK). Samen beheren en exploiteren zij het centrum Kabzeël. Het centrum heeft verschillende functies: 1. kerkdiensten en bijeenkomsten van de GKV, 2. plek voor, door en van jongeren, 3. sociaal culturele activiteiten, waarbij het accent ligt op muziek, toneel en dans en historie van Appingedam, 4. maatschappelijke en sociale verhuur zaalruimte.
Bronnen
J.J. Falize, 'De kerkbouw tussen de wereldoorlogen, 'De Amsterdamse School' in Honderdvijftig jaar gereformeerde kerkbouw, red. R. Steensma en C.A. van Swigchem; en doctoraalscriptie van J.J. Falize, Rijksuniversiteit Groningen.
Kees van der Ploeg en Teo Krijgsman (foto's), Egbert Reitsma, architect 1892 - 1976. Meester in baksteen (Uitgeverij Noordboek, 2014).
Justin E.A. Kroesen, 'Dr. Regnerus Steensma (1937-2012). Een bio-bibliografie'. In: Jaarboek voor liturgieonderzoek 29 (2013) 7-44.
Anje Reenders, De kerk van Egbert Reitsma in Appingedam. Een opvallende verschijning in de historische binnenstad.
Links
Ingezonden door Richard Keijzer
Professionele of persoonlijke bandRichard Keijzer: Zeer bijzondere gevels.
Gert-Jan Lobbes: Geweldig dat dit gebouw zo mooi is gerestaureerd!
Gert-Jan Lobbes: Geweldig dat dit gebouw zo mooi is gerestaureerd!
Gerelateerde objecten